«Η μαμά και ο μπαμπάς δεν μιλάνε πια πολύ ούτε αγκαλιάζει συχνά ο ένας τον άλλον. Τα πρωινά δεν ανταλλάσσουν «χαμογελαστές» καλημέρες και σχεδόν πάντα ο ένας κρατά «μούτρα» στον άλλον. Ο μπαμπάς κοιμάται συχνά στο σαλόνι χαζεύοντας τηλεόραση και η μαμά στο κρεβάτι που πριν από καιρό κοιμόμασταν, μερικές φορές, όλοι μαζί. Σπάνια κάνουν συζητήσεις, αν μιλήσουν για ώρα διαφωνούν ή μαλώνουν, λένε πως καλύτερη είναι η σιωπή. Λένε ακόμη ότι δεν θα χωρίσουν αλλά σαν χωρισμένοι μοιάζουν…» Τα παραπάνω λόγια ανήκουν σε ένα δωδεκάχρονο παιδί. Δεν έχει σημασία το όνομά του, ούτε ο «τόπος» που κατέγραψε αυτές τις σκέψεις του. Σημασία έχει το πώς αισθάνεται ένα παιδί ανάμεσα σε δύο αποξενωμένους γονείς και τι επίπτωση έχει αυτό το συναίσθημα στον ψυχισμό του – σημερινό ή αυριανό…
Ποια είναι τα σημάδια που μας προειδοποιούν για το ξεκίνημα της αποξένωσης μέσα σε μια οικογένεια;
Η αποξένωση ξεκινάει από τους πυλώνες-πρότυπα της οικογένειας που είναι οι δύο γονείς. Το καθημερινό άγχος, τα ανείπωτα συναισθήματα, τα συσσωρευμένα οικονομικά βάρη, η διαρκής απουσία του ενός ή του άλλου από το σπίτι, τα αλλεπάλληλα «κατηγορώ», η επιβολή της μίας θέσης έναντι της άλλης, τα κρυφά ραντεβού, τα ανείπωτα μυστικά, η ανύπαρκτη «καλημέρα» το πρωί, αποτελούν σημάδια έλλειψης επικοινωνίας, ενδεχόμενου ανταγωνισμού και αποξένωσης ανάμεσα σε ένα ζευγάρι. Η άλλοτε ζεστή αγκαλιά στον μεγάλο καναπέ που χωρούσε όλους και η ξενοιασιά πίσω από την δράση μιας ταινίας στην τηλεόραση, έχει αντικατασταθεί από τις κλειστές πόρτες δωματίων, μοναξιά και απομόνωση.
Πώς αντιλαμβάνεται ένα παιδί την αποξένωση ανάμεσα στην μαμά και τον μπαμπά;
«Ο μπαμπάς και η μαμά δεν μιλάνε πολύ. Μαλώνουν συχνά όταν συναντιούνται, μαλώνουν ακόμη κι από το τηλέφωνο και δεν περνάνε χρόνο μαζί. Έχουμε καιρό να πάμε όλοι μαζί στο πάρκο και δεν καλούμε πια φίλους στο σπίτι.» Συνήθως αυτές είναι οι λέξεις με τις οποίες ένα παιδί εκφράζει την εικόνα που βιώνει, καθώς αντιλαμβάνεται το κενό μεταξύ της μαμάς και του μπαμπά μέσα στο σπίτι. Αυτό φυσικά διαρκεί ολοένα περισσότερο αποτελώντας την επικρατούσα κατάσταση η οποία φοβίζει αλλά και «κλείνει» το παιδί. Το κλίμα είναι παγερό.
Τι μπορεί να προκαλέσει σε ένα παιδί η αποξένωση των γονιών του;
Η ίδια η αποξένωση των γονιών του είναι πιθανόν να προξενήσει στο παιδί εκτός από θλίψη ή θυμό, ενοχές και ντροπή, Τα παιδιά δεν μπορούν να κατανοήσουν και να αφομοιώσουν την σιωπή ή τους καυγάδες μέσα σε μια σχέση. Διότι αυτό θα ήταν από μεριάς τους μια εξελιγμένη διαδικασία η οποία απαιτεί χρόνο και ωριμότητα. Αισθάνονται κυρίως εύκολα ενοχές, καθώς τα παιδιά ενώνουν τις δυο μεριές των γονιών και δημιουργούν με την παρουσία τους την αίσθηση πληρότητας στους γονείς. Ο τραυματισμός του παιδιού στο σημείο αυτό είναι σχεδόν αναπόφευκτος. Το παιδί αδυνατεί να εξηγήσει τη χαμένη σχέση των γονιών του, δεν μπορεί να δώσει λύσεις, συχνά αισθάνεται και το ίδιο παραμελημένο αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι κινδυνεύει να εγκλωβιστεί, να αποσυρθεί ή ακόμη και να αλλοιώσει την εικόνα που έχει για τον έναν ή τον άλλον γονιό.
Σ ’αυτό το «ξένοι μέσα στο ίδιο σπίτι» το παιδί τάσσεται αναγκαστικά με το μέρος του ενός από τους δύο γονείς;
Σ ’ένα περιβάλλον μάχης το παιδί αναγκαστικά παίρνει το μέρος του ενός γονέα ή του άλλου. Σε αυτή τη θέση οδηγείται συνήθως όχι από συνειδητή επιλογή αλλά από υποβολή του δυνατού γονέα, από φόβο μη χάσει τον έναν από τους δύο γονείς ή από την ανάγκη να προστατεύσει αδύναμο γονέα. Έτσι το παιδί με αυτόν τον τρόπο μπαίνει ασυνείδητα σε μία μάχη για να σώσει ό,τι μπορεί: Τον έναν γονιό, τον εαυτό του, ή την αντίληψη που έχει για τη σχέση.
Λένε πως κάποιες φορές ένας καυγάς είναι καλύτερος από την απόλυτη σιωπή. Συμφωνείτε;
Η σιωπή δεν είναι ποτέ σιωπηρή. Έχει κι αυτή κάποια λεπτά νοήματα. Είναι προτιμότερο να σπάει αυτή η σιωπή και να δίνονται λέξεις στα μηνύματα, να γίνονται ξεκάθαρες οι σκέψεις ανάμεσα στις συγκρουόμενες πλευρές των γονιών, παρά να κρύβεται ένταση και θυμός πίσω από βουβές ερμηνείες.
Η σύγκρουση θα δώσει χώρο στο ζευγάρι να εκφραστεί, ακόμα κι αν καυγαδίσει άκομψα, είναι σημαντικό να εκτονώσει τα συναισθήματα και να μειώσει την απόσταση της αποξένωσης. Ωστόσο, οι παρατεταμένοι καβγάδες όπως και οι παρατεταμένες σιωπές αποτελούν στοιχεία επιμονής των γονιών στις ίδιες θέσεις, που συνήθως δεν βοηθούν.
Ένα παιδί που μεγαλώνει με γονείς αποξενωμένους, τι δυσκολίες ενδέχεται να αντιμετωπίσει στις σχέσεις του ως ενήλικας;
Ένα παιδί δεν μπορεί να αλλάξει τη δομή της σχέσης των γονιών του γιαυτό και σταδιακά αλλοιώνει την αντίληψή του για τη σχέση, αποξενώνεται από τον έναν ή κι από τους δύο γονείς ή ακόμη κι από τον ίδιο του τον εαυτό υιοθετώντας αντικοινωνικές συμπεριφορές. Είναι πιθανόν να αισθάνεται αδύναμο και ανασφαλές απέναντι στην εγγύτητα μιας σχέσης, να δυσκολεύεται να επικοινωνήσει με σαφήνεια τον εαυτό του, να συγχύζεται στα βήματα εμπιστοσύνης που κατακτά μέσα μια σχέση και εντέλει να θεωρεί τον εαυτό του άτυχο, καθώς θα δυσκολεύεται να αφεθεί στην ικανοποίηση μιας σχέσης που είναι το «μαζί αληθινά».
Είναι προτιμότερο ένα καλό διαζύγιο από μια πλήρη αποξένωση;
Η πλήρης αποξένωση μετατρέπει τα όρια μιας σχέσης σε ισοπέδωση. Από αυτήν την ισοπέδωση, σαφώς και είναι προτιμότερο ένα καλό και σύντομο σχετικά διαζύγιο που θα περιέχει ώριμη αντιμετώπιση της κατάστασης, αφήνοντας στην άκρη τη διαμάχη και εστιάζοντας στον ξεχωριστό ρόλο του κάθε γονέα απέναντι στο παιδί.
Πώς ένα ζευγάρι μπορεί να νικήσει την μεταξύ του αποξένωση;
Η αποξένωση μέσα στο ζευγάρι μπορεί να νικηθεί και να θεωρηθεί μόνο μια φάση καμπής μεταξύ τους. Χρειάζεται να φωτιστεί η συντροφικότητα και η σχέση να κρατηθεί στα γερά θεμέλιά της. Να παραμεριστεί το μεγαλύτερο εχθρικό κομμάτι στη σχέση που είναι ο εγωισμός. Να μπουν στοιχεία όπως βαθιά ενσυναίσθηση του ενός προς τον άλλον, που προϋποθέτει επούλωση των τραυμάτων της ρήξης. Ταυτόχρονα όμως και οι δυο γονείς χρειάζεται εκτός από κουράγιο και τη δυνατότητα αλλαγής, να βρουν αποθέματα εμπιστοσύνης και νέου οξυγόνου με αυθεντικές εμπειρίες αναγέννησης. Αποδοχή στα προηγούμενα λάθη και κοινό οραματισμό για τον νέο δρόμο της σχέσης. Η σωστή στήριξη από το γύρω περιβάλλον και κυρίως τους γονείς του ζευγαριού αλλά και η βοήθεια από κατάλληλο προσωπικό υγείας και συμβουλευτικής, πάντα λειτουργεί ενισχυτικά. Τα παιδιά σ’ αυτή την περίπτωση θα νιώσουν και πάλι ασφαλή και δυνατά ως προς τη διαχείριση μια καταιγίδας μέσα στην οικογένεια…
Ευχαριστούμε την κ. Ζαχαρένια Γουβαλάρη MSc., Οικογενειακή Σύμβουλο
