Μερικοί άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιήσουν τον όρο κοινωνιοπαθής για να περιγράψουν αυτό που ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας θα διαγνώσει ως αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας (ASPD).
Οι άνθρωποι με την πάθηση μπορεί να φαίνονται γοητευτικοί και χαρισματικοί στην αρχή, τουλάχιστον επιφανειακά, αλλά γενικά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, αδιαφορούν, έχουν έλλειψη ενσυναίσθησης και παρουσιάζουν ανέντιμη συμπεριφορά. Περιφρονούν επίσης τους κανόνες και τις κοινωνικές νόρμες και επανειλημμένα παραβιάζουν τα δικαιώματα άλλων ανθρώπων. Φέρονται επιθετικά και δεν νιώθουν ενοχή για όσα προκαλούν. Χειραγωγούν, εξαπατούν και ασκούν ελεγκτική συμπεριφορά.
Τόσο η κοινωνιοπάθεια όσο και η ψυχοπάθεια είναι αναγνωρισμένοι όροι μεταξύ των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, αλλά κανένας δεν αποτελεί επίσημη διάγνωση. Ο όρος «κοινωνιοπάθεια» εμφανίστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1930. Το όνομα αντανακλούσε την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση εκείνης της εποχής ότι τα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές που παρατηρούνται στην κοινωνιοπάθεια σχετίζονται με κοινωνικο-περιβαλλοντικούς παράγοντες. Πολλοί ερευνητές χρησιμοποιούσαν την κοινωνιοπάθεια και την ψυχοπάθεια εναλλακτικά, έως ότου το 1980 αποφασίστηκε η χρήση του όρου ASPD.
Ποια η διαφορά μεταξύ ενός κοινωνιοπαθούς και ενός ψυχοπαθούς
Σε ένα κλινικό περιβάλλον, δεν υπάρχει πραγματική διαφορά μεταξύ κοινωνιοπάθειας και ψυχοπάθειας. Ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας δεν θα δώσει διάγνωση για κανένα από τα δύο. Ωστόσο γίνονται κάποιες βασικές διακρίσεις μεταξύ των δύο όρων, μερικές από τις οποίες η έρευνα υποστηρίζει ως έναν βαθμό. Πιο συγκεκριμένα, η ψυχοπάθεια περιλαμβάνει πιο προγραμματισμένη συμπεριφορά, όχι απαραίτητα βίαιη, αλλά συνήθως προμελετημένη.
Η κοινωνιοπάθεια δεν περιλαμβάνει υπολογισμένη χειραγώγηση ή βία και για τον λόγο αυτό θεωρείται λιγότερο σοβαρή από την ψυχοπάθεια. Παρόλα αυτά, βίαιες, δόλιες ή παρορμητικές ενέργειες μπορούν επίσης να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά και δυσφορία, είτε είναι προγραμματισμένες είτε όχι.
Ποια είναι τα σημάδια της κοινωνιοπάθειας
Δεν υπάρχει κάποια επίσημη λίστα με τα σημάδια που υποδηλώνουν κοινωνιοπάθεια, όμως τα συμπτώματα της ASPD περιλαμβάνουν ένα επίμονο μοτίβο αδιαφορίας για τους άλλους. Για παράδειγμα:
- Αγνόηση κοινωνικών κανόνων και νόμων, παραβίαση των κανόνων στο σχολείο ή την εργασία, υπέρβαση των κοινωνικών ορίων, κλοπές, παρακολούθηση (stalking) και παρενόχληση άλλων ή καταστροφή περιουσίας
- Ανεντιμότητα και εξαπάτηση, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ψευδών ταυτοτήτων και της χειραγώγησης άλλων για προσωπικό όφελος
- Δυσκολία στον έλεγχο των παρορμήσεων και στον προγραμματισμό για το μέλλον ή δράση χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι συνέπειες
- Επιθετική συμπεριφορά, με συχνούς καυγάδες ή και σωματική βία
- Αδιαφορία για την προσωπική ασφάλεια ή την ασφάλεια των άλλων
- Δυσκολία στη διαχείριση ευθυνών, όπως της εμφάνισης στην εργασία, της διαχείρισης εργασιών ή της εξόφλησης λογαριασμών
- Ελάχιστη ή καθόλου ενοχή ή τύψεις ή τάση να δικαιολογούνται πράξεις που επηρεάζουν αρνητικά τους άλλους
Τα άτομα με ASPD γενικά δεν τρέφουν ιδιαίτερα συναισθήματα ούτε δείχνουν ενδιαφέρον για τις ζωές των άλλων. Συνήθως:
- Εμφανίζονται ως αλαζονικοί ή ανώτεροι, με σταθερές απόψεις
- Χρησιμοποιούν το χιούμορ, την ευφυΐα και την ικανότητα της χειραγώγησης
- Φαίνονται γοητευτικοί στην αρχή μέχρι να γίνει ξεκάθαρο το προσωπικό τους συμφέρον
Γενικά δυσκολεύονται να διατηρήσουν φιλίες, σχέσεις και άλλες αμοιβαίες συνδέσεις. Αυτή η δυσκολία μπορεί να προέρχεται από χαρακτηριστικά, όπως:
- Χαμηλή ενσυναίσθηση και συναισθηματική νοημοσύνη
- Δυσκολία να μαθαίνουν από τα λάθη τους
- Έλλειψη ενδιαφέροντος για την ασφάλεια των άλλων
- Τάση εκφοβισμού και απειλής προκειμένου να διατηρήσουν τον έλεγχο
Τι προκαλεί την κοινωνιοπάθεια
Η κοινωνιοπάθεια θεωρείται από τους ειδικούς κυρίως περιβαλλοντικά επίκτητη και όχι γενετική. Αν και παίζουν ρόλο η χημεία του εγκεφάλου και τα κληρονομικά γονίδια, ωστόσο η ανατροφή και τα γονεϊκά πρότυπα, μαζί με άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες, φαίνεται να αποτελούν σημαντικότερους παράγοντες. Η ψυχοπάθεια, από την άλλη πλευρά, φαίνεται να συνδέεται περισσότερο με γενετικούς παράγοντες.
Τα παιδιά που δεν λαμβάνουν την απαραίτητη στοργή και προσοχή από τους φροντιστές τους, τείνουν να μεγαλώνουν μαθαίνοντας ότι πρέπει να φροντίζουν τον εαυτό τους επειδή κανείς άλλος δεν θα το κάνει. Άνθρωποι που έχουν υποστεί κακοποίηση, βία και χειραγώγηση από μικρή ηλικία μπορεί να αναπαράγουν αυτή τη συμπεριφορά ως ενήλικες.
Η έρευνα δείχνει επίσης ότι εν μέρει είναι δυνατό να «αποκτήσουμε» κοινωνιοπάθεια. Ένα τραύμα στο κεφάλι ή βλάβη στους μετωπιαίους λοβούς του εγκεφάλου (που ενδεχομένως να προκληθεί και από άνοια) θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές.
Πώς διαγιγνώσκεται κάποιος με κοινωνιοπάθεια
Η διάγνωση της ASPD απαιτεί τουλάχιστον τρία από τα επτά σημάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω, καθώς και μερικά πρόσθετα κριτήρια:
- Αυτές οι συμπεριφορές να εμφανίζονται σε πολλούς τομείς της ζωής.
- Το άτομο να είναι τουλάχιστον 18 ετών.
- Να προϋπήρχαν συμπτώματα διαταραχής της συμπεριφοράς νωρίτερα από την ηλικία των 15 ετών. Αυτό βοηθά στη διάκριση του ASPD από την παραβατική συμπεριφορά που ξεκινά στην ενήλικη ζωή.
- Τα αντικοινωνικά χαρακτηριστικά και συμπεριφορές να μην σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια ή τη διπολική διαταραχή.
Θεραπεία της κοινωνιοπάθειας
Οι άνθρωποι που ζουν με διαταραχές προσωπικότητας δεν αναγνωρίζουν πάντα τα προβλήματα της συμπεριφοράς τους, με αποτέλεσμα να μην λαμβάνουν επαγγελματική υποστήριξη. Θα συνεργαστούν με έναν θεραπευτή μόνο εάν τους ζητηθεί μετά από δικαστική απόφαση ή από κάποιον στην προσωπική ή επαγγελματική τους ζωή.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει ωστόσο είναι αποτελεσματικότερη μόνο όταν κάποιος πρόθυμα καταβάλλει προσπάθεια. Εν ολίγοις, είναι απολύτως δυνατό για τα άτομα με ASPD να οικοδομήσουν σταθερές και ικανοποιητικές σχέσεις με άλλους, αν και χρειάζεται δουλειά.
Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω κάποιον που παρουσιάζει σημάδια κοινωνιοπάθειας;
- Αναγνωρίστε ότι μπορεί ποτέ να μην κατανοούν πλήρως τα συναισθήματά σας.
- Εξηγήστε συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους η συμπεριφορά τους επηρεάζει τους άλλους.
- Θέστε σαφή όρια για να προστατεύσετε τον συναισθηματικό και φυσικό χώρο σας.
- Ενθαρρύνετέ τους να λάβουν επαγγελματική υποστήριξη.
- Η συμβουλευτική γάμου ή οικογένειας μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να αναπτύξετε μια πιο θετική σχέση με ένα αγαπημένο πρόσωπο που ζει με ASPD.
Τελικά, μπορεί να επιλέξουν να μην σεβαστούν τα όριά σας και να συνεχίσουν να προκαλούν συναισθηματική δυσφορία ή σωματική βλάβη. Σε αυτή την περίπτωση, ο τερματισμός της σχέσης (ή τουλάχιστον η απόσταση από αυτήν) μπορεί να αποτελεί την ασφαλέστερη επιλογή.
Η συνεργασία με έναν θεραπευτή μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να διερευνήσετε τρόπους για παραγωγική επικοινωνία, να αναπτύξετε δεξιότητες αντιμετώπισης και χειρισμού προβληματικών συμπεριφορών όπως χειραγώγηση, έλεγχο ή ξεσπάσματα θυμού, να προσδιορίσετε τα σημάδια κακοποίησης και να προετοιμάσετε κάποιο ασφαλές σχέδιο διαφυγής από μια σχέση αν κριθεί απαραίτητο.
