Ναρκισσισμός και άλλοι 5 όροι της ψυχολογίας που χρησιμοποιούνται λάθος

Όλο και συχνότερα – σε μια συζήτηση ή έναν τσακωμό – άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιήσουν λέξεις όπως «νάρκισσος», «gaslighting» ή «OCD» (Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή). Η ψυχολογία έχει μπει για τα καλά στην καθημερινή μας γλώσσα.

Αυτό από τη μία είναι καλό: μας δίνει εργαλεία να μιλήσουμε για όσα νιώθουμε. Οι όροι της ψυχολογίας λειτουργούν σαν λεξικό που δίνει σχήμα σε τραύματα, άγχος, κατάθλιψη και άλλα δύσκολα συναισθήματα.

Από την άλλη όμως συχνά γίνεται κατάχρηση στη «γλώσσα θεραπείας», όπως αποκαλείται. Οι όροι μπορεί να χρησιμοποιούνται με λάθος τρόπο, να χάνουν το πραγματικό τους νόημα και να καταλήγουν περισσότερο να μπερδεύουν αντί να βοηθούν.

Ειδικοί της ψυχικής υγείας εξηγούν στη Cleveland Clinic ποιοι όροι παρερμηνεύονται πιο συχνά και πώς μπορούμε να τους χρησιμοποιούμε με τρόπο που να ωφελεί αντί να βλάπτει.

Τι ακριβώς είναι η «γλώσσα θεραπείας»

Με τον όρο περιγράφεται η χρήση ψυχολογικών φράσεων και όρων ψυχικής υγείας στην καθημερινή ζωή. Όσο η ψυχοθεραπεία γίνεται πιο δημοφιλής και προσιτή, λέξεις όπως «gaslighting», «τραύμα» ή «ναρκισσισμός», ξεφεύγουν από το θεραπευτικό πλαίσιο και μπαίνουν σε κουβέντες με φίλους, σε social media ή ακόμα και σε τσακωμούς.

6 όροι που συχνά χρησιμοποιούνται λάθος

1. Δεσμός τραύματος (Trauma bonding)
Ο όρος περι- τον συναισθηματικό δεσμό που δημιουργείται μέσα σε έναν κύκλο κακοποίησης, όπου το θύμα καταλήγει να εξαρτάται από τον κακοποιητή του. Δεν είναι απλώς μια «κακή σχέση». Όταν χρησιμοποιείται για κάθε σχέση που δεν λειτουργεί καλά, χάνει τη σημασία του και δημιουργεί παρανόηση.

2. Τrauma dumping
Πρόκειται για την πρακτική να μοιράζεται ένα άτομο τραυματικές ή πολύ προσωπικές και επώδυνες εμπειρίες με άλλους, χωρίς να υπάρχει έλεγχος του πότε και πώς γίνεται, συχνά αφήνοντας το άλλο άτομο αμήχανο ή προκαλώντας του συναισθηματική φόρτιση.

Όμως δεν είναι κάθε δύσκολη εξομολόγηση trauma dumping. Μπορεί να πρόκειται για έναν υγιή τρόπο εκτόνωσης. Το πρόβλημα ξεκινά όταν ο ακροατής δεν έχει χώρο ή διάθεση να σηκώσει το «βάρος» αυτής της συζήτησης.

3. Gaslighting
Γνωστός και πολυχρησιμοποιημένος όρος, το gaslighting περι- την επαναλαμβανόμενη άρνηση της πραγματικότητας του άλλου με σκοπό να οδηγηθεί το άτομο σε μια αμφισβήτηση ακόμη και του ίδιου του εαυτού του. Όμως προσοχή: Δεν είναι κάθε διαφωνία gaslighting και η χρήση αυτού του όρου μπορεί τελικά να δημιουργεί περισσότερα προβλήματα παρά να λύνει.

4. Όρια
Τα υγιή όρια είναι απαραίτητα για να προστατεύουμε τον χρόνο, την ενέργεια και τα συναισθήματά μας. Η σωστή χρήση τους βασίζεται σε ξεκάθαρη επικοινωνία, συνέπεια και σεβασμό και προς τον άλλον. Ο καθορισμός ορίων δεν έχει να κάνει με την προσπάθεια να ελέγξετε τι κάνουν οι άλλοι ή με το να απομονωθείτε εντελώς από τους άλλους ανθρώπους. Μερικά παραδείγματα υγιούς χρήσης ορίων περιλαμβάνουν:

• Να εκφράζεις ήρεμα και ανοιχτά τις ανάγκες και τις προσδοκίες σου χωρίς να κατηγορείς ή να ρίχνεις ευθύνες στους άλλους. Να δίνεις πλαίσιο για τα όριά σου ώστε οι άλλοι να τα κατανοούν.
• Να χρησιμοποιείς προτάσεις σε πρώτο πρόσωπο, όπως «νιώθω πιεσμένος/η όταν…» αντί για «πρέπει να σταματήσεις…».
• Να τηρείς σταθερά τα όριά σου για να αποφεύγεται η σύγχυση και να χτίζεται εμπιστοσύνη.
• Να εφαρμόζεις ενεργητική ακρόαση για να κατανοήσεις την οπτική του άλλου.
• Να αναγνωρίζεις ότι τα όρια λειτουργούν και προς τις δύο κατευθύνσεις, και να δείχνεις σεβασμό στα όρια των άλλων επίσης.

Από την άλλη πλευρά, τα όρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν με μη υγιή τρόπο βλάπτοντας τις σχέσεις, όπως:

• Να περιμένεις από τους άλλους να μαντέψουν τα όρια ή να τα καταλάβουν μόνοι τους.
• Να απειλείς ότι θα κόψεις σχέσεις ή να δίνεις μια επιλογή «όλα ή τίποτα» χωρίς χώρο για συζήτηση.
• Να αλλάζεις συχνά τα όρια χωρίς εξήγηση, κάτι που μπορεί να προκαλεί σύγχυση και απογοήτευση στους άλλους.
• Να θέτεις όρια με τρόπο που κάνει τους άλλους να νιώθουν ενοχή ή υπεύθυνοι για τα συναισθήματά σου.
• Να αποφεύγεις τις διαφωνίες κλείνοντας εντελώς την επικοινωνία αντί να αντιμετωπίζεις άμεσα το ζήτημα.

5. Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD)
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δεν σημαίνει «μου αρέσει η τάξη». Είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που συνδέεται με επίμονες ιδεοληψίες και καταναγκαστικές πράξεις. Η επιπόλαιη χρήση του όρου για να περιγράψουμε κάποιον που είναι απλά σχολαστικός υποβαθμίζει και τη σοβαρότητα της διαταραχής αλλά και την πραγματικότητα των ανθρώπων που ζουν με OCD.

6. Ναρκισσισμός
Ο ναρκισσισμός δεν είναι απλά εγωισμός ή ματαιοδοξία. Είναι διαταραχή προσωπικότητας με συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια. Επιμέρους ένα άτομο μπορεί να εμφανίζει μερικά χαρακτηριστικά του ναρκισσισμού. Όμως το να χαρακτηρίζουμε κάθε δύσκολο ή εγωκεντρικό άνθρωπο «νάρκισσο» απλοποιεί υπερβολικά κάτι πολύ πιο περίπλοκο και ουσιαστικό.

Πώς να χρησιμοποιούμε σωστά τους όρους της ψυχολογίας

Αναλογιστείτε την πρόθεση σας. Αν ο στόχος είναι να δείξετε ανωτερότητα σε μια συζήτηση ή σε έναν τσακωμό, δεν βοηθά. Σε αυτή την περίπτωση είναι καλύτερο να μην τους  χρησιμοποιήσετε καθόλου.

Εξηγήστε τι εννοείτε. Μην περιμένετε ότι όλοι γνωρίζουν αυτούς τους όρους. Να θυμάστε πως υπήρχε μια εποχή που ούτε εσείς γνωρίζατε αυτούς τους όρους και επιπλέον μπορεί ακόμη να μην τους έχετε κατανοήσει πλήρως. Είναι πάντα καλύτερο να είστε προσεκτικοί στη χρήση των όρων.

Αποφύγετε τις διαγνώσεις. Το να χρησιμοποιούμε τους όρους κάνοντας «διάγνωση» για κάποιον είναι λάθος. Αν θέλετε πραγματικά να βοηθήσετε κάποιον ώστε να κάνει μια διάγνωση της κατάστασής του για να βελτιώσει την ευημερία του, τότε μπορείτε να του συστήσετε έναν θεραπευτή ή μια ομάδα υποστήριξης. Ακόμα και η αποστολή ενός έγκυρου άρθρου μπορεί να είναι ένας πιο ήπιος και πιο κατάλληλος τρόπος για να τον υποστηρίξετε.

Μάθετε πότε να μην χρησιμοποιείτε τη «γλώσσα θεραπείας». Σε αρκετές περιπτώσεις, η χρήση ψυχολογικής ορολογίας περισσότερο μπερδεύει ή ενισχύει την αντιπαράθεση αντί να λύνει το πρόβλημα. Ανάλογα με το με ποιον μιλάτε ή ποια είναι η κατάσταση, η «γλώσσα θεραπείας» μπορεί να μην είναι το καλύτερο εργαλείο για την επίλυση συγκρούσεων ή την αντιμετώπιση άλλων διαπροσωπικών προβλημάτων. Οπότε είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείτε απλή, προσωπική γλώσσα για το πώς νιώθετε και να περιορίσετε τη χρήση των όρων στο γραφείο του θεραπευτή.