Μια λεπτομερής αποτύπωση της τηλεοπτικής πραγματικότητας παρουσίασε η GLAAD, αναδεικνύοντας τη θέση των LGBTQ+ χαρακτήρων στην τρέχουσα και στην επερχόμενη σεζόν. Τα στοιχεία της έκθεσης καταγράφουν μια ήπια άνοδο στην queer εκπροσώπηση, δείχνοντας 489 μόνιμους χαρακτήρες στις σειρές της χρονιάς 2024–25.

Παράλληλα, όμως, σκιαγραφούν ένα τοπίο που αλλάζει με γρήγορους ρυθμούς. Σύμφωνα με την αναφορά, σχεδόν οι μισές από αυτές τις παρουσίες ενδέχεται να μη συνεχιστούν, καθώς ένα σημαντικό μέρος των παραγωγών είτε ολοκληρώνει τον κύκλο του είτε διακόπτεται. Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί εύλογο προβληματισμό για τη σταθερότητα και τη διάρκεια της συμπερίληψης στην τηλεόραση.

Ένα τοπίο που σκοτεινιάζει επικίνδυνα

Είναι χαρακτηριστικό ότι η αύξηση που φέτος καταγράφεται απέχει πολύ από το ρεκόρ των 637 ΛΟΑΤΚΙ+ χαρακτήρων της σεζόν 2021–22. Το οικοδόμημα που χτίστηκε με κόπο τα προηγούμενα χρόνια παρουσιάζει ήδη ρωγμές. Και αυτό δεν περνά απαρατήρητο από ανθρώπους, όπως η Megan Townsend της GLAAD, η οποία προειδοποιεί ότι, με βάση τις μέχρι τώρα ανακοινώσεις σειρών, «δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι οι απώλειες που έρχονται θα αντισταθμιστούν». Ο κίνδυνος για μια ουσιαστική οπισθοδρόμηση είναι υπαρκτός.

Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η κατάσταση για τους τρανς χαρακτήρες. Παρότι φέτος αυξήθηκαν σε 33, μόνο τέσσερις εμφανίζονται σε σειρές που έχουν ανανεωθεί επίσημα. Το 61% δεν θα επιστρέψει. Αν προσθέσει κανείς σε αυτό το κλιμακούμενο πολιτικό και θεσμικό bulling που δέχεται η τρανς κοινότητα στις ΗΠΑ, μετά την επιστροφή του Τραμπ στην κυβέρνηση –η οποία σε αρκετές πολιτείες έχει οδηγήσει σε απαγορεύσεις, περιορισμούς και αμφισβήτηση βασικών δικαιωμάτων– το μήνυμα γίνεται ακόμη πιο απειλητικό. Οχι μόνο λιγότερη ορατότητα στην πραγματική ζωή, αλλά και λιγότερη ορατότητα στις ιστορίες που βλέπουμε.

Οι αντιφάσεις ενός «προοδευτικού» τηλεοπτικού τοπίου

Η εικόνα δεν είναι ομοιόμορφη. Στις μεγάλες πλατφόρμες streaming –Netflix, Max, Amazon Prime, Hulu, Apple TV+, Peacock, Paramount+ και Disney+– η GLAAD κατέγραψε 372 ΛΟΑΤΚΙ+ χαρακτήρες, αριθμό αυξημένο σε σχέση με την προηγούμενη μελέτη. Το streaming εξακολουθεί να λειτουργεί ως καταφύγιο για πιο τολμηρές, συμπεριληπτικές ιστορίες.

Στον αντίποδα, η αμερικανική «ελεύθερη» τηλεόραση εμφανίζει μόλις 9,3% ΛΟΑΤΚΙ+ πρωταγωνιστές, ενώ η καλωδιακή prime-time χαρακτηρίζεται από κατακόρυφη πτώση, με 64 χαρακτήρες, 13 λιγότερους από πέρυσι. Μάλιστα, περισσότεροι από τους μισούς προέρχονται από δύο μόνο δίκτυα, το FX και το HBO, που εξακολουθούν να δίνουν μαθήματα συμπερίληψης.

Το FX κατέγραψε 17 queer χαρακτήρες, χάρη σε σειρές όπως τα «What We Do in the Shadows», «English Teacher» και «Grotesquerie». Το HBO άγγιξε τους 18, κυριαρχώντας με τίτλους όπως «The Last of Us», «House of the Dragon» και «Somebody Somewhere». Είναι αποκαλυπτικό ότι δύο δίκτυα μπορούν σχεδόν να καθορίσουν τη συνολική εικόνα της καλωδιακής τηλεόρασης. Αυτό δεν είναι ένδειξη υγείας ενός οικοσυστήματος, αλλά ένδειξη εξάρτησης.

Ποιοι λείπουν και γιατί έχει σημασία

Η GLAAD υπογραμμίζει και μια άλλη, λιγότερο συζητημένη, αλλά καθοριστική απουσία: ΛΟΑΤΚΙ+ χαρακτήρες που ζουν με HIV. Φέτος καταγράφηκε μόνο ένας. Σε μια εποχή όπου η ενημέρωση γύρω από τον HIV παραμένει ατελής και συχνά λανθασμένη, ειδικά ανάμεσα στη Generation Z, αυτή η σχεδόν ανύπαρκτη εκπροσώπηση αφήνει κενό. Η μυθοπλασία έχει τη δύναμη να εξηγεί, ν’ αποδομεί μύθους, ν’ απευθύνεται σε ανθρώπους που δεν θα διαβάσουν ποτέ μια επιστημονική αναφορά. Όταν αυτή η φωνή σιωπά, οι συνέπειες είναι μεγάλες.

Παράλληλα, αν και το 51% των ΛΟΑΤΚΙ+ χαρακτήρων που εμφανίζονται στην οθόνη είναι άτομα άλλων εθνοτήτων –ένα ποσοστό ελαφρώς αυξημένο– υπάρχουν συγκεκριμένες ομάδες που διαγράφονται αθόρυβα από το τηλεοπτικό τοπίο. Αυτόχθονες, άτομα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής, καθώς και μαύροι ΛΟΑΤΚΙ+ χαρακτήρες, παρουσίασαν μείωση σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Πρόκειται για κοινότητες που ήδη αντιμετωπίζουν πολλαπλά επίπεδα αποκλεισμού. Η τηλεοπτική τους ορατότητα είναι συχνά το μοναδικό «παράθυρο» μέσα από το οποίο το ευρύ κοινό μπορεί να δει τη ζωή τους έξω από στερεότυπα.

Γιατί αυτή η συρρίκνωση είναι επικίνδυνη

Κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι αυτές είναι «λεπτομέρειες». Ότι η τηλεόραση δεν οφείλει να εξυπηρετεί καμία ατζέντα. Ότι «η αγορά αποφασίζει». Όμως, στην πραγματικότητα, οι αριθμοί της GLAAD συνδέονται άμεσα με το κοινωνικό κλίμα.

Όπως υπενθυμίζει η Sarah Kate Ellis, πρόεδρος της GLAAD, σχεδόν το ένα τρίτο των μη ΛΟΑΤΚΙ+ Αμερικανών δηλώνει ότι η συμπεριληπτική τηλεόραση έχει αλλάξει θετικά την αντίληψή του για την κοινότητα. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Σειρές όπως το «Pose», το «Heartstopper», το «Orange Is the New Black», το «Sex Education» ή το «Glee» έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο ν’ αλλάξει η κουλτούρα γύρω από την queer ζωή.

Όταν, λοιπόν, περικόπτονται ιστορίες που προσφέρουν ανθρώπινη, πολύπλευρη εκπροσώπηση, το κενό δεν είναι ουδέτερο. Το καταλαμβάνουν φωνές που αναπαράγουν μίσος, φόβο και παραπληροφόρηση. Όπως σημειώνει η Ellis, σήμερα βρισκόμαστε σ’ «ένα κρίσιμο σημείο», όπου πολιτικοί και μέσα διακινούν ανοιχτά ρητορική κατά της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, ενώ η πλειοψηφία της χώρας στην πραγματικότητα την στηρίζει. Μια κοινωνική αντίφαση που αποτυπώνεται πια και στη μυθοπλασία.

Το οικονομικό επιχείρημα που οι πλατφόρμες δεν μπορούν άλλο να αγνοούν

Αν τα πολιτισμικά επιχειρήματα δεν αρκούν, υπάρχουν και τα οικονομικά. Και είναι αμείλικτα. Περισσότεροι από 84 εκατομμύρια Αμερικανοί ενήλικες δηλώνουν ότι είναι πιο πιθανό να παρακολουθήσουν μια σειρά όταν περιλαμβάνει τουλάχιστον έναν ΛΟΑΤΚΙ+ χαρακτήρα. Η αγοραστική δύναμη της queer κοινότητας στις ΗΠΑ εκτιμάται στο 1,4 τρισεκατομμύριο δολάρια. Πρόκειται για ένα κοινό που παρακολουθεί, στηρίζει, επενδύει, αγοράζει merchandise, συμμετέχει σε fan communities, κρατά σειρές ζωντανές.

Ακόμη πιο καθοριστικός είναι ο ρόλος της Generation Z, από την οποία το 23% δηλώνει ΛΟΑΤΚΙ+ – ποσοστό που αυξάνεται. Και δεν αυξάνεται μόνο στις ΗΠΑ. Είναι μια παγκόσμια τάση. Αυτή η γενιά έχει ήδη επηρεάσει τις επιλογές των στούντιο, έχει αλλάξει την έννοια της mainstream ψυχαγωγίας, έχει κάνει το queer περιεχόμενο όχι περιθώριο, αλλά εμπορικό πυλώνα.

Όταν «πεθαίνει» ένας χαρακτήρας, δεν χάνεται μόνο μια ιστορία

Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο μια σειρά να ολοκληρώνεται ή να ακυρώνεται. Συμβαίνει συχνά. Το ανησυχητικό εδώ είναι η συστηματικότητα με την οποία κόβονται queer ιστορίες, ειδικά σε μια στιγμή που η κοινωνία φαίνεται να τις χρειάζεται περισσότερο από ποτέ.

Και υπάρχουν παραδείγματα. Το «GLOW» του Netflix, μια σειρά που παρουσίαζε με τρυφερότητα και χιούμορ μία ομάδα γυναικών, μεταξύ των οποίων και queer χαρακτήρες, ακυρώθηκε πριν ολοκληρωθεί η ιστορία της. Το «Willow», μια high-fantasy σειρά που έβαλε στο κέντρο της ένα νεαρό queer ζευγάρι, κόπηκε απότομα. Το «Our Flag Means Death», που είχε αποκτήσει φανατική βάση λόγω της πρωτότυπης, queer, ευαίσθητης προσέγγισης στο είδος της περιπέτειας, δεν ανανεώθηκε. Η λίστα είναι μεγάλη.

Κάθε φορά που εξαφανίζεται ένας queer χαρακτήρας, χάνεται κάτι περισσότερο από μία ιστορία. Χάνεται ένας καθρέφτης όπου κάποιοι άνθρωποι είδαν για πρώτη φορά τον εαυτό τους. Χάνεται μια δυνατότητα κατανόησης για όσους δεν γνωρίζουν από κοντά την queer πραγματικότητα. Χάνεται μια υπενθύμιση ότι ο κόσμος είναι πολυποίκιλος. Και ότι έτσι πρέπει να είναι.

Το μεγάλο στοίχημα δεν είναι απλώς να αποτραπεί μια νέα μείωση των χαρακτήρων στις επόμενες χρονιές. Είναι να μην αφεθεί η τηλεόραση να επιστρέψει σε μια εποχή όπου το queer στοιχείο ήταν περιθωριοποιημένο, γελοιογραφημένο ή ανύπαρκτο. Αν οι πλατφόρμες και τα στούντιο θέλουν να παραμείνουν συντονισμένα με την πραγματικότητα που διαμορφώνεται, πρέπει να αποφασίσουν ότι η συμπερίληψη δεν είναι πολυτέλεια που κόβεται στο πρώτο κύμα περικοπών. Είναι επένδυση στο κοινό του σήμερα και, κυρίως, στο κοινό του αύριο.

Γιατί, όπως δείχνουν οι αριθμοί, η νέα γενιά θεατών όχι μόνο επιθυμεί αλλά απαιτεί πιο αληθινές, πιο ποικιλόμορφες, πιο ανθρώπινες ιστορίες. Και θα επιβραβεύσει όποιον τις προσφέρει. Σε μια περίοδο που το μίσος ενισχύεται από μερίδα πολιτικών και μέσων, η ορατότητα είναι θέμα αντίστασης. Είναι πολιτισμική δράση. Είναι ο τρόπος με τον οποίο οι κοινωνίες κυλούν μπροστά και όχι πίσω.

Η τηλεόραση έχει τη δύναμη να αλλάξει αντιλήψεις και το έχει ήδη αποδείξει. Το ερώτημα είναι αν θα συνεχίσει να το κάνει. Ή αν θα αφήσει σχεδόν τους μισούς queer χαρακτήρες της να χαθούν στο σκοτάδι της επόμενης σεζόν.