Διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας: Όταν το φαγητό γίνεται «παρηγοριά» 

Του: Θωμά Παλικρούση*

Όταν το φαγητό γίνεται παρηγοριά αλλά αφήνει πίσω του ενοχές και βάρος, ίσως δεν είναι απλώς λαιμαργία. Είναι μια σιωπηλή μάχη: η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας.

Το φαγητό είναι πολλά περισσότερα από απλή ανάγκη: είναι απόλαυση, φροντίδα, συντροφιά, πολιτισμική εμπειρία. Μπορεί να μας φέρει κοντά, να μας παρηγορήσει, να ξυπνήσει αναμνήσεις και συναισθήματα. Όμως, για κάποιους ανθρώπους, η σχέση με το φαγητό ξεφεύγει από τα όρια της καθημερινής ευχαρίστησης και μετατρέπεται σε εσωτερική πάλη. Όταν οι στιγμές υπερφαγίας δεν είναι απλώς «λιγούρες» ή «παρασπονδίες», αλλά επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας που συνοδεύονται από ντροπή, ενοχές και συναισθηματικό βάρος, τότε ίσως πρόκειται για κάτι πιο σοβαρό: τη Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας (Binge Eating Disorder – BED). Μια ψυχική διαταραχή που συχνά παρανοείται ή συγχέεται με τη λαιμαργία, στιγματίζεται ως έλλειψη αυτοελέγχου — ενώ στην πραγματικότητα απαιτεί κατανόηση, φροντίδα και επιστημονική προσέγγιση.

Η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας δεν αφορά μόνο γυναίκες ή άτομα με παραπανίσια κιλά. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιονδήποτε — ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή σωματότυπου. Πολλοί δεν αναγνωρίζουν καν ότι πάσχουν από διαταραχή, πιστεύοντας πως απλώς «δεν έχουν πειθαρχία» ή «τους λείπει θέληση». Αυτό το στίγμα όχι μόνο καθυστερεί την αναζήτηση βοήθειας, αλλά ενισχύει τον φαύλο κύκλο της ενοχής και της υπερφαγίας. Συχνά συνυπάρχει με άγχος, κατάθλιψη ή χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις το φαγητό έχει γίνει από νωρίς μέσο παρηγοριάς ή επιβράβευσης. Η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας είναι μια σιωπηλή μάχη που δεν φαίνεται πάντα στο σώμα — αλλά πάντα βαραίνει την ψυχή.

Πότε ξεπερνά τα όρια της λαιμαργίας;

Όλοι έχουμε φάει λίγο παραπάνω σε μια γιορτή ή σε στιγμές χαράς. Αυτές οι περιστασιακές υπερβολές είναι φυσιολογικές και δεν συνιστούν διαταραχή. Η λαιμαργία συχνά παρουσιάζεται σαν μια στιγμή απόλαυσης που δεν μας αφήνει να αντισταθούμε – όμως η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Πρόκειται για μια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας, κατά τα οποία καταναλώνεται — μέσα σε διάστημα περίπου δύο ωρών — ποσότητα φαγητού σαφώς μεγαλύτερη από αυτή που θα έτρωγαν οι περισσότεροι άνθρωποι στην ίδια περίσταση, συχνά μακριά από τα βλέμματα των άλλων, με έντονη απώλεια ελέγχου. Το άτομο δεν τρώει απλώς πολύ — νιώθει πως δεν μπορεί να σταματήσει, ακόμη κι όταν έχει ήδη χορτάσει ή αισθάνεται δυσφορία.

Η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας δεν είναι λαιμαργία. Δεν αφορά την απόλαυση του φαγητού, αλλά τη χρήση του ως μηχανισμό διαχείρισης συναισθημάτων όπως το άγχος, η θλίψη ή η μοναξιά. Τα επεισόδια εμφανίζονται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα για τρεις μήνες και συνοδεύονται από τουλάχιστον τρία από τα εξής:

•      Τρώτε πολύ πιο γρήγορα από το συνηθισμένο.
•      Τρώτε ακόμη και όταν έχετε φτάσει σε σημείο δυσφορίας.
•      Καταναλώνετε μεγάλες ποσότητες φαγητού χωρίς να πεινάτε.
•      Επιλέγετε να φάτε μόνοι σας, νιώθοντας ντροπή για την ποσότητα.
•      Μετά το επεισόδιο, νιώθετε έντονα αρνητικά συναισθήματα, όπως ενοχή, αηδία ή θλίψη.

Το φαγητό δεν προσφέρει ανακούφιση — αντίθετα, τα επεισόδια υπερφαγίας εντείνουν το συναισθηματικό βάρος και την συναισθηματική δυσφορία. Επίσης, τα επεισόδια υπερφαγίας δεν ακολουθούνται από αντισταθμιστικές συμπεριφορές, όπως πρόκληση εμετού ή υπερβολική άσκηση — πράγμα που διαφοροποιεί τη Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας από άλλες διαταραχές πρόσληψης τροφής, όπως η ψυχογενής βουλιμία.

Ένα πρόβλημα με πολλές επιπτώσεις και όχι μόνο στο σώμα

Η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας δεν είναι απλώς θέμα βάρους. Δεν είναι απλώς μια διαταραχή που αφορά το φαγητό. Είναι μια συμπεριφορική και συναισθηματική πρόκληση  που μπορεί να επηρεάσει βαθιά την ψυχική υγεία, την ποιότητα ζωής και την σωματική υγεία. Πολλοί άνθρωποι που παλεύουν με Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας βιώνουν έντονη ντροπή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος, κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση. Χάνουν το ενδιαφέρον για δραστηριότητες που άλλοτε αγαπούσαν και αποσύρονται, νιώθοντας πως «δεν αξίζουν». Σε σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστούν αυτοτραυματικές συμπεριφορές ή σκέψεις αυτοκτονίας.

Σε σωματικό επίπεδο, η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο μεταβολικών διαταραχών και άλλων προβλημάτων υγείας — ακόμη κι αν δεν υπάρχει εμφανής αύξηση βάρους.

Και το πιο σημαντικό: δεν είναι θέμα πειθαρχίας. Δεν διορθώνεται με δίαιτες, ενοχές ή τιμωρία. Αντιθέτως, οι αυστηρές διατροφές και η ντροπή για το σώμα συχνά επιδεινώνουν τον φαύλο κύκλο. Οι σκέψεις «από αύριο θα είμαι προσεκτικός» ή «σήμερα το κατέστρεψα, ας φάω ό,τι υπάρχει» ενισχύουν την αίσθηση αδυναμίας και την πεποίθηση ότι «δεν υπάρχει επιστροφή». Η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας είναι μια διαταραχή που απαιτεί φροντίδα — όχι επίπληξη ή τιμωρία.

Υπάρχει λύση και αξίζετε να τη διεκδικήσετε

Η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας δεν είναι αδυναμία χαρακτήρα. Είναι μια ψυχική διαταραχή με πραγματικά αίτια, συμπτώματα και επιστημονικά τεκμηριωμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις. Όσο πιο έγκαιρα αναγνωριστεί και αντιμετωπιστεί, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες αποκατάστασης.

Η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT) είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος, βοηθώντας το άτομο να εντοπίσει τα ερεθίσματα που πυροδοτούν την υπερφαγία, να επεξεργαστεί τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από τη συμπεριφορά και να αναπτύξει νέες, υγιείς στρατηγικές διαχείρισης. Συχνά συνδυάζεται με διατροφική καθοδήγηση και, όταν χρειάζεται, με φαρμακευτική αγωγή, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κατάθλιψης ή έντονου άγχους.

Αν αναγνωρίζεις στον εαυτό σου επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας, συναισθηματική δυσφορία μετά το φαγητό ή αίσθημα απώλειας ελέγχου, είναι σημαντικό να μιλήσεις με έναν ειδικό. Η σιωπή δεν είναι λύση. Η αναγνώριση είναι το πρώτο βήμα — και η φροντίδα είναι δικαίωμα, όχι πολυτέλεια.

Το φαγητό δεν είναι εχθρός· είναι μήνυμα. Και εσείς αξίζετε να το ακούσετε με καλοσύνη και σεβασμό.

Μικρά βήματα που κάνουν διαφορά:

• Μάθετε να αναγνωρίζετε την πραγματική πείνα και να τρώτε όταν πεινάτε — όχι όταν νιώθετε άβολα.
• Δώστε χρόνο στο γεύμα σας. Τρώτε αργά και σταματάτε πριν χορτάσετε πλήρως.
• Κρατήστε ημερολόγιο σκέψεων και συναισθημάτων γύρω από το φαγητό.
• Ζητήστε βοήθεια από νωρίς — η θεραπεία είναι πιο αποτελεσματική όταν ξεκινά εγκαίρως.

Παλικρούσης Λ. Θωμάς

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος & Ψυχολόγος 

 & Τεχνολόγος Τροφίμων

ΜSc Διασφάλιση Ποιότητας, ΜSc Χημεία Τροφίμων,  MSc Διαχείριση Ποιότητας

MSc Διαχείριση Γήρανσης & Χρόνιων Νοσημάτων, MSc(c) Εφαρμοσμένη Αναπτυξιακή Ψυχολογία

PhD(c) Επιστήμη & Τεχνολογία Τροφίμων