Φάρμακα: Ποια έχουν παρενέργειες στα μάτια, τι να γνωρίζετε

Οι ενοχλήσεις στα μάτια, όπως η ξηροφθαλμία, το κοκκίνισμα, ο κνησμός (φαγούρα) ή ακόμα και η θολή όραση, δεν οφείλονται πάντοτε σε οφθαλμολογικά ή συστηματικά προβλήματα υγείας. Σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν ανεπιθύμητες ενέργειες από φάρμακα που παίρνουμε για άλλες αιτίες.

Το πρόβλημα παρατηρείται συχνότερα με τα φάρμακα που λαμβάνονται από το στόμα και μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος. Τα μάτια έχουν σχετικά μικρή μάζα και πλούσια τροφοδοσία με αίμα. Επομένως είναι ευάλωτα στις παρενέργειες των συστηματικών φαρμάκων.

Ωστόσο παρενέργειες μπορεί να υπάρξουν και με άλλες μορφές, ακόμα και με τα ρινικά σπρέι ή τα τοπικά κολλύρια.

Οι παρενέργειες συχνά εντοπίζονται σε συγκεκριμένες δομές των ματιών. «Ο κερατοειδής χιτώνας στην επιφάνεια του ματιού και ο οφθαλμικός φακός είναι χαρακτηριστικές δομές όπου μπορούν να αναπτυχθούν οφθαλμικές ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων», αναφέρει ο χειρουργός οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος,  καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU).

Άλλες δομές είναι η ίριδα, ο αμφιβληστροειδής χιτώνας βαθιά μέσα στο μάτι, η ωχρά κηλίδα, ακόμα και το οπτικό νεύρο.

Οι πιθανές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν τα φάρμακα στα μάτια κυμαίνονται από συμπτώματα όπως η ξηρότητα, η δακρύρροια και το θόλωμα της όρασης έως σοβαρές καταστάσεις όπως ο αυξημένος κίνδυνος για οξύ γλαύκωμα κλειστής γωνίας και η κινητικότητα της ίριδας. Άλλες από τις πιθανές παρενέργειες των φαρμάκων είναι συχνές και άλλες πολύ σπάνιες.

Ποια προκαλούν ξηροφθαλμία…

Η ξηροφθαλμία είναι μία από τις συχνότερες παρενέργειες που έχουν πολλά φάρμακα. Συνήθως οφείλεται στη μείωση της παραγωγής των δακρύων. Οι ασθενείς παραπονούνται ότι νιώθουν τσιμπήματα, αίσθημα καύσου (κάψιμο) ή πόνο στα μάτια τους. Μπορεί επίσης να αισθάνονται ότι υπάρχει κάποιο ξένο σώμα σε αυτά ή να έχουν θολή όραση ή ευαισθησία στο φως.

Στα φάρμακα που ενδέχεται να προκαλέσουν ξηροφθαλμία συμπεριλαμβάνονται, μεταξύ άλλων ορισμένα:

• Διουρητικά
• Αντιισταμινικά (για τις αλλεργίες)
• Αντικαταθλιπτικά
• Φάρμακα για τη χοληστερόλη
• Αντισυλληπτικά
• Βήτα-αναστολείς (λέγονται και βήτα-αποκλειστές και χορηγούνται για καρδιολογικά προβλήματα).

…ή ευαισθησία στο φως

Ευαισθησία των ματιών στο φως μπορεί να προκαλέσουν ορισμένα:

• Μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα
• Αντιβιοτικά
• Φάρμακα για την ακμή
• Διουρητικά (για την υπέρταση)

Ποια προκαλούν γλαύκωμα

Πιο σοβαρή ανεπιθύμητη ενέργεια, όμως, είναι το γλαύκωμα που μπορεί να προκαλέσουν αρκετά φάρμακα, όπως τα κορτικοστεροειδή (κορτιζόνη).

Ακόμα και ένας μήνας συνεχούς χρήσης κορτικοστεροειδών από το στόμα, σε εισπνεόμενη μορφή ή σε ρινικό σπρέι, μπορεί να αυξήσει σημαντικά την ενδοφθάλμια πίεση και τον κίνδυνο για γλαύκωμα, τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος. Γι’ αυτό συνιστάται τακτικός έλεγχος της όρασης σε όσους παίρνουν κορτικοστεροειδή.

Πολλά φάρμακα εξάλλου μπορεί να έχουν ως ανεπιθύμητη ενέργεια το οξύ γλαύκωμα κλειστής γωνίας. Αυτό είναι επείγον περιστατικό γιατί μπορεί να προκαλέσει τύφλωση. Εκδηλώνεται με:

• Έντονο πόνο στο μάτι
• Ναυτία
• Κοκκίνισμα του ματιού
• Θολή όραση

Το οξύ γλαύκωμα κλειστής γωνίας χρειάζεται επειγόντως έλεγχο από τον οφθαλμίατρο. Στα φάρμακα που μπορεί να το προκαλέσουν συμπεριλαμβάνονται, ενδεικτικά, ορισμένα:

• Αντικαταθλιπτικά
• Φάρμακα για τη νόσο Πάρκινσον
• Φάρμακα για το έλκος
• Για το άσθμα
• Για την καρδιακή αρρυθμία
• Για τις αιμορροΐδες
• Για επιληπτικούς σπασμούς

Ποια έχουν συχνά οφθαλμολογικές παρενέργειες

Ωστόσο δεν προκαλούν όλα τα φάρμακα οφθαλμολογικές ανεπιθύμητες ενέργειες. Αυτές είναι πιθανότερες με ορισμένα:

• Μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη. Μπορεί να προκαλέσουν ξηροφθαλμία, αιμορραγία στον αμφιβληστροειδή, καταρράκτη, γλαύκωμα
• Κορτικοστεροειδή. Εκτός από γλαύκωμα, μπορεί να προκαλέσουν βλάβη του οπτικού νεύρου ή καταρράκτη
• Αντιπηκτικά. Μερικά σχετίζονται με την υποεπιπεφυκοτική αιμορραγία, δηλαδή με αιμορραγία στο λευκό τμήμα του ματιού
• Αντιβιοτικά που ανήκουν στις σουλφοναμίδες. Στις ανεπιθύμητες ενέργειές τους συμπεριλαμβάνεται γλαύκωμα κλειστής γωνίας) κ.λπ.

Τι να κάνετε

«Οι ασθενείς που υποψιάζονται ότι κάποιο φάρμακο επηρεάζει την όρασή τους, καλό είναι να συμβουλεύονται τον οφθαλμίατρό τους. Εκείνος μπορεί να τους εξετάσει, να τους παρακολουθεί για οφθαλμολογική τοξικότητα ή να προτείνει τροποποίηση της δόσης των φαρμάκων, σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό που τους τα έχει χορηγήσει», επισημαίνει ο κ. Κανελλόπουλος.

Όπως εξηγεί, ορισμένες από τις ανεπιθύμητες ενέργειές τους στα μάτια και την όραση υποχωρούν όταν ολοκληρωθεί η λήψη τους ή τροποποιηθεί η αγωγή των ασθενών. Άλλες, όπως η αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, μπορεί να χρειασθούν ειδική θεραπεία.

Ο καταρράκτης, λ.χ., μπορεί να αντιμετωπιστεί με χειρουργική επέμβαση. Ωστόσο «όταν καθυστερεί να γίνει αντιληπτή η φαρμακευτική αιτία της διαταραγμένης όρασης, η βλάβη σε αυτήν μπορεί να γίνει μη αναστρέψιμη», προειδοποιεί ο καθηγητής.

«Η Ιατρική εξελίσσεται διαρκώς και συνεχώς αναπτύσσονται νέα φάρμακα. Πολλές από τις δυνητικές οφθαλμικές ανεπιθύμητες ενέργειές τους γίνονται αντιληπτές στη διάρκεια των προεγκριτικών κλινικών μελετών και άλλες μετά την έγκρισή τους, κατά την φαρμακοεπαγρύπνηση. Οι ασθενείς μας είναι σημαντικό να ενημερώνουν τον οφθαλμίατρό τους για τα φάρμακα που παίρνουν και να έχουν το νου τους για έγκαιρη διάγνωση τυχόν προβλημάτων με τα μάτια τους», καταλήγει ο κ. Κανελλόπουλος.

Φωτογραφία: iStock