HPV: Καμπανάκι για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας στην Ελλάδα

Δραματική μείωση παρουσίασαν στη διάρκεια της πανδημίας, οι εμβολιασμοί των κοριτσιών στη χώρα μας εναντίον του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV). Σε μερικές περιπτώσεις, μάλιστα, οι εμβολιασμοί καταργήθηκαν και δεν ξανάρχισαν μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων.

Η τακτική αυτή έχει ως συνέπεια να απομένουν τα κορίτσια εκτεθειμένα σε καρκίνους που θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Ταυτοχρόνως όμως συντηρούν την εξάπλωση των ιών και στα αγόρια, τα οποία επίσης κινδυνεύουν.

Η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή, ώστε 125 επιστημονικοί, επαγγελματικοί, ερευνητικοί και κοινωνικοί φορείς αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να αφυπνίσουν πολιτεία και κοινό. Οι 125 φορείς κάνουν έκκληση προς την ελληνική πολιτεία να προβεί άμεσα στις επιβεβλημένες ενέργειες και νομοθετικές ρυθμίσεις ώστε:

• Να εναρμονιστεί η χώρα μας με την Παγκόσμια Στρατηγική Εξάλειψης του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας
• Να ευαισθητοποιηθεί το ευρύ κοινό σχετικά με τις δυνατότητες πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης των καρκίνων που σχετίζονται με τον HPV

Η Στρατηγική 90/70/90

Την Παγκόσμια Στρατηγική, που είναι γνωστή ως Στρατηγική 90/70/90, καθόρισε το 2020 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Σύμφωνα με αυτήν, ο καρκίνος του τραχήλου μήτρας θα έχει εξαλειφθεί ως παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας όταν όλες οι χώρες καταφέρουν να έχουν λιγότερα από 4 περιστατικά ανά 100.000 γυναίκες ανά έτος. Αυτό προϋποθέτει πως μέχρι το 2030 θα έχουν επιτευχθεί παγκοσμίως οι εξής στόχοι:

• Το 90% των κοριτσιών ηλικίας κάτω των 15 ετών θα έχουν εμβολιαστεί πλήρως κατά του HPV
• Το 70% των γυναικών θα έχουν εξεταστεί προληπτικά με ένα τεστ υψηλής ακρίβειας (HPV test) σε ηλικία 35 ετών και ξανά σε ηλικία 45 ετών
• Το 90% των γυναικών με (προ)καρκίνο τραχήλου μήτρας θα τύχουν της ενδεδειγμένης θεραπείας και υποστηρικτικής φροντίδας

Ο καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Θεόδωρος Αγοραστός, πρόεδρος της Ελληνικής HPV Εταιρείας και μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των 125 Φορέων, απαντά σε βασικά ερωτήματα που όλοι πρέπει να γνωρίζουμε για τον ιό HPV και τους καρκίνους που αυτός μπορεί να προκαλέσει.

Σε τι ποσοστό βρίσκεται η εμβολιαστική κάλυψη των κοριτσιών στην Ελλάδα έναντι του HPV;

Δεν υπάρχουν επίσημα δεδομένα. Υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο ευρίσκεται συνολικά περί το 40%. Είναι μικρότερο στα κορίτσια 11-12 ετών και αυξάνεται βαθμιαία στο κορίτσια 13-18 ετών, κατόπιν όμως και πάλι ελαττώνεται.

Ποια είναι τα κύρια εμπόδια στον εμβολιασμό τους;

Τα κύρια εμπόδια είναι:

1. Η έλλειψη ενημέρωσης των γονέων και των ίδιων των κοριτσιών
2. Ο φόβος για παρενέργειες του εμβολιασμού
3. Η γενικότερη αντιεμβολιαστική νοοτροπία
4. Η θεώρηση των γονέων ότι η σεξουαλική δραστηριότητα του κοριτσιού είναι ακόμη πολύ μακριά και δεν χρειάζεται να ασχοληθούν προς το παρόν

Υπήρξε καθυστέρηση στους εμβολιασμούς λόγω της πανδημίας;

Σαφέστατα υπήρξε καθυστέρηση ή και κατάργηση του HPV εμβολιασμού κατά την διάρκεια της πανδημίας. Υπολογίζεται διεθνώς ότι οδήγησε σε πτώση των ποσοστών εμβολιασμού κατά περίπου 45%.

Είναι ασφαλής η χορήγηση και του εμβολίου HPV και του εμβολίου έναντι της COVID-19;

Από τα υπάρχοντα μέχρι σήμερα στοιχεία είναι ασφαλής. Δεν υπάρχει βέβαια, μέχρι στιγμής επίσημη οδηγία για συγχορήγηση (σ.σ. ταυτόχρονη χορήγηση) των δύο αυτών εμβολίων, σε αντίθεση με άλλα εμβόλια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας.

Συνιστάται η χορήγηση των εμβολίων HPV σε αγόρια;

Σαφέστατα ναι! Ο ιός HPV προσβάλλει και τα αγόρια και τους άνδρες και μπορεί να προκαλέσει είτε κονδυλώματα, είτε μετά από χρόνια καρκίνο σε πρωκτό, πέος, στοματοφάρυγγα, λάρυγγα. Συνεπώς, ενδείκνυται οπωσδήποτε ο προληπτικός εμβολιασμός και των αγοριών, τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 26 ετών.

Οι περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου έχουν εισάγει τον HPV εμβολιασμό και των αγοριών στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών τους. Στις ΗΠΑ υπάρχει ένδειξη εμβολιασμού των ανδρών μέχρι και την ηλικία των 45 ετών για την πρόληψη του καρκίνου του στοματοφάρυγγα.

Εκτός των εμβολίων, τι άλλο πρέπει να γίνει για να εξαλειφθεί ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας από τη χώρα μας;

Όπως προτείνει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ο καρκίνος τραχήλου μήτρας μπορεί να εξαλειφθεί ως πρόβλημα δημόσιας υγείας από όλες τις χώρες του κόσμου κατά την διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, εάν συνδυασθεί ο εμβολιασμός των νέων κοριτσιών με:

1. Τον προσυμπτωματικό έλεγχο των γυναικών. Αυτός συστήνεται για τις ηλικίες 30-65 ετών (ανά 5-10 χρόνια) με εξέταση υψηλής ακρίβειας, δηλαδή HPV test (αντί του τεστ Παπανικολάου)
2. Την ενδεδειγμένη θεραπευτική αντιμετώπιση των γυναικών με προκαρκινικές αλλοιώσεις ή καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας.

Πόσες και ποιες μορφές καρκίνου σχετίζονται με τους ιούς των ανθρωπίνων θηλωμάτων;

Ο HPV μπορεί να προκαλέσει προκαρκινικές ή καρκινικές αλλοιώσεις συνηθέστερα:

• Στον τράχηλο της μήτρας, στον κόλπο και στο αιδοίο στις γυναίκες
• Στο πέος στους άνδρες
• Στον πρωκτό, τη στοματική κοιλότητα, τον στοματοφάρυγγα, τον λάρυγγα και σπανιότερα στο δέρμα σε άτομα και των δύο φύλων.

Σε τι ποσοστό προστατεύουν τα εμβόλια HPV εναντίον αυτών των καρκίνων;

Μέχρι στιγμής, για λόγους της λεγόμενης φυσικής ιστορίας της κάθε πάθησης, έχουμε δεδομένα προστασίας από προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνο μόνο από τον τράχηλο της μήτρας, κόλπο, αιδοίο και πρωκτό. Πιο αναλυτικά:

• Στον τράχηλο της μήτρας η προστασία από προκαρκινικές αλλοιώσεις και διηθητικό καρκίνο είναι της τάξεως του ~90%
• Στον κόλπο και στον πρωκτό η προστασία φθάνει στο 80-85%
• Στο αιδοίο η προστασία είναι της τάξεως του 50%

Δεν υπάρχουν δεδομένα για τους υπόλοιπους καρκίνους, λόγω της εμφάνισής τους σε μεγαλύτερες ηλικίες και της μη τόσο συχνής ανάπτυξής τους. Έχει όμως διαπιστωθεί  σημαντικότατη ελάττωση του επιπολασμού (συχνότητας παρουσίας) του HPV στα αντίστοιχα όργανα (στοματοφαρυγγική κοιλότητα, πέος).

Υπάρχει διαφορά στην παρεχομένη προστασία μεταξύ των δύο φύλων;

Δεν έχει σημασία το φύλο, όσο το όργανο που προσβάλλεται. Έτσι οι καρκίνοι στα αναφερθέντα όργανα συσχετίστηκαν με την παρουσία ογκογόνων τύπων του HPV σε ποσοστά:

• 99% στον καρκίνο του τράχηλου της μήτρας
• 90% στον καρκίνο του πρωκτού
• 75% στον καρκίνο του κόλπου
• 70% στον καρκίνο του στοματοφάρυγγα
• 60-70% στους καρκίνους του αιδοίου και του πέους
• 15-20% στον καρκίνο του δέρματος
• 5-20% στον καρκίνο της στοματικής κοιλότητας

Οι ογκογόνοι τύποι του HPV, που ενοχοποιούνται για πρόκληση καρκίνου σε όλα τα παραπάνω όργανα πλην του δέρματος, είναι τύποι από τους οποίους προστατεύουν κατά το μεγαλύτερο μέρος τα υπάρχοντα εμβόλια εναντίον του. Ως εκ τούτου, ανάλογη περιμένει κανείς να είναι και η παρεχόμενη προστασία.

Παραδείγματος χάριν, από τους 14 ογκογόνους τύπους του HPV, το εννεαδύναμο HPV εμβόλιο προστατεύει από τους 7, τους πλέον «επικίνδυνους», οι οποίοι βρέθηκε ότι ευθύνονται για την δημιουργία καρκίνων τραχήλου στο 90% του συνόλου των περιπτώσεων.

Δεδομένου ότι ο HPV ευθύνεται για το σχεδόν 100% των καρκίνων του τραχήλου μήτρας, συμπεραίνεται ότι το 9δύναμο εμβόλιο προστατεύει τα έγκαιρα εμβολιαζόμενα κορίτσια από το 90% του κινδύνου να εμφανίσουν αργότερα αυτό τον καρκίνο.

Πόσες ζωές εκτιμάται ότι θα διασώζονται ετησίως όταν ολοκληρωθεί ο εμβολισμός όλων των κοριτσιών; Και των αγοριών;

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, εάν εφαρμοσθεί η Στρατηγική 90/70/90 του Π.Ο.Υ. ο καρκίνος τραχήλου μήτρας θα μπορέσει να εξαλειφθεί σε χώρες με υψηλό εισόδημα μέχρι το 2040. Παγκοσμίως θα μπορέσει να εξαλειφθεί εντός 100 ετών.

Ειδικότερα υπολογίστηκε ότι η εφαρμογή της στρατηγικής αυτής  σε 78 χώρες χαμηλού και μετρίου εισοδήματος, όπου η νόσος αποτελεί το κύριο, τεράστιο πρόβλημα υγείας των γυναικών, θα ελαττώσει την επίπτωση της νόσου κατά 97%. Με άλλα λόγια, θα αποτρέψει περισσότερες από 74 εκατομμύρια περιπτώσεις καρκίνου του τραχήλου στην διάρκεια του αιώνα.

Παράλληλα υπολογίστηκε ότι η εφαρμογή της Στρατηγικής 90/70/90 θα μπορούσε να ελαττώσει την θνησιμότητα το έτος 2030 κατά 34,2%. Αυτό αντιστοιχεί σε 300.000 λιγότερους θανάτους. Αντίστοιχα, το έτος 2070 θα τους μειώσει κατά 92,3% (14,6 εκατομμύρια λιγότεροι θάνατοι). Και το έτος 2120 η μείωση θα φθάσει στο 98,6%, αποτρέποντας 62,6 εκατομμύρια θανάτους γυναικών.

Σε ποια ηλικία συνιστάται να εμβολιάζονται τα κορίτσια έναντι των ιών HPV;

Στην Ελλάδα συνιστάται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών να εμβολιάζονται τα κορίτσια σε ηλικία 11-12 ετών. Αν ο εμβολιασμός δεν γίνει κατ’ αυτή την ηλικία, μπορεί να αναπληρωθεί μέχρι την ηλικία των 26 ετών.

Στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν υπάρχει ανώτερο ηλικιακό όριο για τον HPV εμβολιασμό. Στις δε ΗΠΑ, ανώτερο όριο είναι τα 45 έτη, και για τα δύο φύλα.

Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται σε δόσεις ως εξής:

• Σε ηλικίες 11-15 ετών συνιστώνται δύο δόσεις, με μεσοδιάστημα 6 μηνών.
• Στις ηλικίες άνω των 15 ετών συνιστώνται 3 δόσεις με σχήμα 0/2/6. Αυτό σημαίνει πως η δεύτερη δόση πρέπει να γίνεται 2 μήνες μετά την πρώτη και η τρίτη 6 μήνες μετά την πρώτη.

Στην Ελλάδα, μέχρι την ηλικία των 18 ετών ο HPV εμβολιασμός παρέχεται στα κορίτσια δωρεάν. Σε ειδικές ομάδες υψηλού κινδύνου και των δύο φύλων παρέχεται δωρεάν ο HPV εμβολιασμός μέχρι την ηλικία των 26 ετών.