Τα ευρήματα μελέτης που διήρκησε 23 χρόνια. Πόσο επηρεάζει τη θνησιμότητα, τι μειονεκτήματα έχει.
Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο συχνός καρκίνος στους άνδρες και μία από τις κύριες αιτίες θανάτου από καρκίνο. Με τη γήρανση του πληθυσμού ο αριθμός των περιστατικών αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2040. Έτσι αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία η έγκαιρη διάγνωση, η οποία προς το παρόν αρχίζει με μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA).
Μολονότι όμως η εξέταση είναι παλιά, η επιστημονική κοινότητα ακόμα αναζητά τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στην πρόληψη και τον κίνδυνο των περιττών ιατρικών παρεμβάσεων.
Μία νέα, μεγάλη ευρωπαϊκή μελέτη έρχεται να φωτίσει το ζήτημα αυτό με δεδομένα που προέρχονται από παρακολούθηση χιλιάδων ανδρών επί 23 χρόνια. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στην ιατρική επιθεώρηση New England Journal of Medicine (NEJM).
Η Ευρωπαϊκή Τυχαιοποιημένη Μελέτη Προσυμπτωματικού Ελέγχου του Καρκίνου του Προστάτη (ERSPC), όπως είναι ο τίτλος της μελέτης, άρχισε το 1993. Στόχος της ήταν να εξακριβώσει κατ’ αρχάς εάν η μέτρηση του PSA μειώνει τη θνησιμότητα από καρκίνο του προστάτη. Επιπλέον, οι επιστήμονες ήθελαν να καταγράψουν και τα δυνητικά μειονεκτήματά της.
Στη μελέτη εντάχθηκαν 162.236 άνδρες από οκτώ ευρωπαϊκές χώρες. Κατά την έναρξή της είχαν ηλικία 55 έως 69 ετών. Οι ερευνητές τους χώρισαν τυχαία σε δύο ομάδες. Οι εθελοντές της μίας υποβάλλονταν ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε μέτρηση του PSA στο αίμα τους. Οι υπόλοιποι όχι. Οι ερευνητές παρακολούθησαν τους εθελοντές τους επί 23 χρόνια.
Μείωση της θνησιμότητας
Έως το τέλος της περιόδου παρακολουθήσεως η θνησιμότητα από καρκίνο του προστάτη ήταν:
- 1,4% στους εθελοντές που υποβάλλονταν στη μέτρηση του PSA
- 1,6% σε όσους δεν εξετάζονταν
Η διαφορά αυτή σημαίνει ότι οι θάνατοι από τη νόσο ήταν κατά 13% λιγότεροι στην ομάδα του προσυμπτωματικού ελέγχου.
Με άλλα λόγια, για κάθε 456 άνδρες που προσκλήθηκαν σε εξέταση, αποφεύχθηκε ένας θάνατος από τη νόσο. Επιπλέον, για κάθε 12 άνδρες στους οποίους ο καρκίνος διαγνώστηκε χάρη στον έλεγχο, 1 θάνατος αποτράπηκε.
Οι αριθμοί αυτοί δείχνουν βελτίωση σε σχέση με προγενέστερη ανάλυση της ίδιας μελέτης, η οποία δημοσιεύθηκε στα 16 χρόνια παρακολούθησης. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι τα οφέλη της πρόληψης αυξάνονται όσο περνούν τα χρόνια, αναφέρουν η παθολόγος Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, καθηγήτρια Θεραπευτικής, Επιδημιολογίας & Προληπτικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, από τη Θεραπευτική Κλινική του Νοσοκομείου Αλεξάνδρα, η βιολόγος Αλεξάνδρα Σταυροπούλου και ο τ. πρύτανης ΕΚΠΑ Θάνος Δημόπουλος, καθηγητής Θεραπευτικής, Ογκολογίας & Αιματολογίας, διευθυντής της Θεραπευτικής Κλινικής.
Τα μειονεκτήματα
Ωστόσο, ο έλεγχος με PSA σχετίζεται με κινδύνο υπερδιάγνωσης και υπερθεραπείας. Στη μελέτη, το 16% των εξετάσεων PSA ήταν αυξημένο. Ωστόσο στις βιοψίες που ακολούθησαν, μόλις η μία στις τέσσερις επιβεβαίωσε την ύπαρξη καρκίνου.
Αυτό σημαίνει ότι πολλοί άνδρες υπεβλήθησαν σε επεμβατικές διαδικασίες χωρίς πραγματική ανάγκη, βιώνοντας άγχος, δυσφορία ή και επιπλοκές.
Ακόμη σοβαρότερο είναι το γεγονός ότι σημαντικό ποσοστό των καρκίνων που εντοπίστηκαν ήταν χαμηλού κινδύνου, τονίζουν οι Έλληνες ειδικοί. Αυτό σημαίνει ότι οι άνδρες είχαν μορφές της νόσου που πιθανότατα δεν θα προκαλούσαν ποτέ συμπτώματα ή θάνατο.
Η υπερδιάγνωση αυτή συχνά οδηγεί σε περιττές θεραπείες, με παρενέργειες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής, όπως στυτική δυσλειτουργία ή ακράτεια.
Εξατομικευμένη προσέγγιση
Οι ερευνητές της ERSPC επισημαίνουν ότι μετά από 23 χρόνια παρακολούθησης είναι ξεκάθαρο πως χρειάζεται μια πιο στοχευμένη, εξατομικευμένη προσέγγιση στην πρόληψη.
Αντί για μαζικές εξετάσεις με PSA όλων των ανδρών μιας συγκεκριμένης ηλικίας, ο προληπτικός έλεγχος πρέπει να στηρίζεται στον ατομικό κίνδυνο κάθε ανθρώπου. Στη λήψη καλύτερων αποφάσεων μπορούν να συμβάλλουν παράγοντες όπως:
- Η ηλικία
- Το οικογενειακό ιστορικό
- Τα προηγούμενα επίπεδα PSA
- Οι απεικονιστικές εξετάσεις, όπως η μαγνητική τομογραφία
Ο συνδυασμός αυτών των παραμέτρων, με τη βοήθεια σύγχρονων εργαλείων εκτίμησης κινδύνου, φαίνεται να μειώνει τις περιττές βιοψίες και τις διαγνώσεις καρκίνων χαμηλής επικινδυνότητας, χωρίς να θυσιάζεται η ικανότητα εντοπισμού των πιο επικίνδυνων μορφών.
Μέχρι ποια ηλικία
Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα που ανέδειξε η μελέτη είναι πότε πρέπει να σταματά ο προληπτικός έλεγχος με PSA. Τα στοιχεία της δείχνουν ότι το όφελος μειώνεται σημαντικά μετά τα 70 έτη, καθώς αυξάνονται οι πιθανότητες να πεθάνει κάποιος από άλλες αιτίες προτού ο καρκίνος του προστάτη εξελιχθεί σε απειλητική για τη ζωή νόσο.
Στην υποομάδα των ανδρών που είχαν υποβληθεί σε έλεγχο αλλά δεν είχαν διαγνωστεί με καρκίνο μέχρι τα περίπου 72 τους χρόνια, παρατηρήθηκε μικρό πλεονέκτημα υπέρ όσων είχαν ελεγχθεί. Και αυτό όμως εξασθένισε σταδιακά την επόμενη δεκαετία της ζωής τους.
Έτσι, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η συνέχιση του ελέγχου σε μεγαλύτερες ηλικίες πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση, αναλόγως με:
- Την γενική κατάσταση υγείας κάθε άνδρα
- Το προσδόκιμο ζωής του
Σώζει ζωές, αλλά…
Η τελική εικόνα που προκύπτει από την 23ετή ευρωπαϊκή μελέτη είναι ότι ο προληπτικός έλεγχος με PSA μπορεί πράγματι να σώσει ζωές. Όχι όμως χωρίς κόστος.
Η πιθανότητα να προληφθεί ο θάνατος ενός άνδρα από καρκίνο του προστάτη είναι υπαρκτή, αλλά σε απόλυτους αριθμούς μικρή. Παράλληλα, εκατοντάδες άλλοι άνδρες θα υποβληθούν σε εξετάσεις και θεραπείες που ίσως δεν ήταν απαραίτητες.
Το μήνυμα των ερευνητών δεν είναι να εγκαταλειφθεί ο προληπτικός έλεγχος, αλλά να γίνει πιο στοχευμένος και πιο προσαρμοσμένος στις ανάγκες του καθενός, τονίζουν οι Έλληνες επιστήμονες.
«Σήμερα, οι διεθνείς οδηγίες συνιστούν στους άνδρες ηλικίας 50 έως 69 ετών να συζητούν με τον γιατρό τους πριν αποφασίσουν εάν θα υποβληθούν σε εξέταση PSA, αφού ενημερωθούν πλήρως για τα πιθανά οφέλη και τους κινδύνους», προσθέτουν.
«Η τεχνολογία δίνει πλέον τη δυνατότητα για πιο ακριβή διάγνωση και οι θεραπείες είναι λιγότερο επιβαρυντικές. Όμως η βασική αρχή παραμένει: η πρόληψη είναι πολύτιμη μόνο όταν εφαρμόζεται με μέτρο και σύνεση. Ο στόχος δεν είναι να ανιχνεύουμε κάθε καρκίνο, αλλά να προλαμβάνουμε εκείνους που πραγματικά απειλούν τη ζωή, με τον μικρότερο δυνατό κίνδυνο για τον ίδιο τον άνθρωπο».
Φωτογραφία: iStock
