Δεν χρειαζόμασταν άλλο λόγο για να αφήσουμε από τα χέρια μας το τηλέφωνο μας, αλλά η επιστήμη μας έδωσε έναν ούτως ή άλλως.
Μια νέα μελέτη στο PLOS One συνέδεσε το σερφάρισμα στην τουαλέτα με υψηλότερο κίνδυνο αιμορροΐδων. Είναι ένα εύρημα που φαίνεται προφανές, αλλά και ανησυχητικό ταυτόχρονα. Εξάλλου, τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα (τα γνωστά σε όλους μας smartphones) έχει διαπιστωθεί ότι έχουν πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, προκαλώντας διαταραχές στον ύπνο, άγχος, κόπωση στα μάτια, πιασίματα στον αυχένα. Τώρα, προφανώς, και αιμορροΐδες.
Τι είναι αυτό, όμως, που κάνει τα κινητά τηλέφωνα τόσο γόνιμο έδαφος για ιατρικές ανακαλύψεις; Η σύντομη απάντηση: τα τηλέφωνα δεν είναι απλά εργαλεία που χρησιμοποιούμε. Είναι πλέον απαραίτητο εξάρτημα της καθημερινότητάς μας – η πύλη για σχεδόν όλα όσα κάνουμε. Τα χρησιμοποιούμε για να δουλεύουμε, να παραγγέλνουμε φαγητό, να βρούμε ραντεβού, να χαλαρώσουμε πριν τον ύπνο και, ναι, ακόμη και όταν είμαστε στο μπάνιο. Και επειδή βρίσκονται παντού, οι ερευνητές έχουν ένα ατελείωτο εργαστήριο.
Όπως το έθεσε ένας ειδικός – ο μοριακός γενετιστής Lotti Tajouri, PhD – τα κινητά τηλέφωνα είναι σαν «Δούρειοι ίπποι που κυκλοφορούν κατά δισεκατομμύρια και καθένα από αυτά μεταφέρει εκατοντάδες και εκατοντάδες μικρόβια». Αν και ο Tajouri αναφέρεται στη μικροβιακή μόλυνση (το πεδίο της έρευνάς του), η μεταφορά έχει ευρύτερη απήχηση. Καλωσορίζουμε το κινητό στη ζωή μας και, όπως συνέβαινε και με τον Δούρειο ίππο της αρχαιότητας, αυτό φέρει κρυμμένους κινδύνους, είτε πρόκειται για μικρόβια είτε για επιπτώσεις στην ψυχική υγεία είτε ακόμη και για εκρήξεις μπαταριών ή οποιονδήποτε άλλο από τους πολλούς κινδύνους για την υγεία που συνδέονται με τα smartphone.
Η ποικιλία αυτών των κινδύνων αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία που παρουσιάζει η εξάρτησή μας από το κινητό, λένε οι ειδικοί. Όταν κάτι διεισδύει σε τόσα πολλά μέρη της ζωής μας, πολλαπλασιάζει τα σημεία εισόδου για βλάβη.
Όταν το σώμα επαναστατεί
Ορισμένοι κίνδυνοι για την υγεία από το κινητό είναι προφανείς: κόπωση των ματιών, πιασμένος αυχένας, αϋπνία από το μπλε φως. Αλλά η μελέτη για τις αιμορροΐδες μας υπενθυμίζει ότι οι σωματικές επιπτώσεις μπορούν να επεκταθούν σε απροσδόκητες κατευθύνσεις. Το σερφάρισμα για ώρα στην τουαλέτα κρατά τους ανθρώπους καθισμένους πολύ περισσότερο από ό,τι προστάζει η φύση. Κάτι που κάποτε διαρκούσε πέντε λεπτά, τώρα διαρκεί 20. Αυτή η παρατεταμένη παραμονή στην τουαλέτα μπορεί να οδηγήσει σε «ενδεχόμενη αύξηση της πίεσης στους πρωκτικούς ιστούς, η οποία μπορεί στη συνέχεια να οδηγήσει σε αιμορροΐδες», γράφουν οι συγγραφείς της μελέτης.
Τα τηλέφωνά μας μπορούν επίσης να στραφούν εναντίον μας και με πιο εκρηκτικούς τρόπους. Οι μπαταρίες ιόντων λιθίου – οι μικροσκοπικοί, ισχυροί κινητήρες που επιτρέπουν στις συσκευές μας να είναι λεπτές και επαναφορτιζόμενες – είναι ασταθείς. Ένα σχεδιαστικό ελάττωμα, ελαττωματική φόρτιση ή υπερθέρμανση μπορεί να προκαλέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση που καταλήγει σε καπνό ή, ακόμη χειρότερα, σε εγκαύματα και, σπάνια, ακόμη και σε θάνατο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αεροπορικές εταιρείες απαγορεύουν πλέον τις ανακληθείσες συσκευές και οι κατασκευαστές εκδίδουν επείγουσες ενημερώσεις σχετικά με τη φόρτιση.
Μερικοί άνθρωποι αναφέρουν επίσης πονοκεφάλους, εξανθήματα, κόπωση ή αίσθημα καύσου όταν βρίσκονται κοντά σε συσκευές – μια κατάσταση που ονομάζεται ηλεκτρομαγνητική υπερευαισθησία (EHS) και πιστεύεται ότι προκαλείται από ηλεκτρομαγνητικά πεδία που προέρχονται από πηγές όπως τα κινητά τηλέφωνα. Ενώ η ιατρική κοινότητα αναγνωρίζει ότι τα συμπτώματά της είναι πραγματικά και μπορούν να είναι εξουθενωτικά, η αιτία της είναι αμφισβητήσιμη. Το 2005, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δήλωσε ότι η ηλεκτρομαγνητική υπερευαισθησία «δεν έχει σαφή διαγνωστικά κριτήρια» και «δεν αποτελεί ιατρική διάγνωση», αλλά μπορεί να είναι «ένα πρόβλημα που προκαλεί αναπηρία στο άτομο που πάσχει από αυτή».
Ο Dariusz Leszczynski, PhD, αναπληρωτής καθηγητής βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι, έχει μελετήσει τα άτομα που αυτοδιαγιγνώσκονται με την πάθηση και την χαρακτηρίζει «επιστημονικά αναξιόπιστη». Ωστόσο, ενώ η διάγνωση παραμένει ασαφής, η εμπειρία που βιώνουν τα άτομα αυτά μπορεί να είναι σοβαρή. Ακόμα και αν είναι ψυχοσωματική – προκαλούμενη από συναισθηματικά ή ψυχικά προβλήματα – καταδεικνύει πόσο πολύ συνδέονται πλέον το σώμα μας και τα τηλέφωνά μας.
Το τρίτο (πολύ βρόμικο) χέρι μας
Αν νομίζετε ότι η μελέτη για την τουαλέτα ήταν ανησυχητική, περιμένετε να μάθετε τι ζει στο τηλέφωνό σας. Μία αυστραλιανή μελέτη του 2022 κατέγραψε περισσότερους από 11.000 οργανισμούς σε 26 συσκευές, συμπεριλαμβανομένων βακτηρίων, μυκήτων και ιών. Περισσότεροι από τους μισούς έφεραν ιούς ανθρώπινου έρπητα.
«Τα κινητά τηλέφωνα είναι το τρίτο μας χέρι, συνεχώς μολυσμένο και εξασφαλίζοντας ότι τα άλλα δύο βιολογικά μας χέρια μολύνονται ξανά και ξανά», δήλωσε ο Tajouri, επικεφαλής ερευνητής και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Bond της Αυστραλίας. «Τα κινητά τηλέφωνα στην πραγματικότητα αναιρούν εντελώς το πλύσιμο των χεριών», πρόσθεσε.
Η μελέτη εντόπισε ακόμη και πολλαπλά στελέχη έρπητα στην ίδια συσκευή. Ο Tajouri περιέγραψε ότι είδε γιατρούς σε χειρουργεία να χειρίζονται τα τηλέφωνά τους με γάντια και ανατρίχιασε από το «κενό» στον έλεγχο των λοιμώξεων. Αν και είναι απίθανο, ο επιχείλιος έρπης (έρπης τύπου 1) και ο έρπης των γεννητικών οργάνων (τύπου 2) θα μπορούσαν να εξαπλωθούν λόγω των τηλεφώνων που μεταφέρουν τους ιούς και τους μεταδίδουν μέσω άμεσης επαφής, ανέφερε ο Tajouri.
Τα τηλέφωνα, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν είναι τόσο ουδέτερα gadget, αλλά μάλλον «πεντάστερα κρουαζιερόπλοια με δωρεάν μπουφέ και θερμαινόμενο σπα» για τα μικρόβια. Τα υπολείμματα τροφής παρέχουν θρεπτικά συστατικά. Η θερμότητα της φόρτισης διατηρεί την επιφάνεια σε θερμοκρασία παρόμοια με αυτή του σώματος, ιδανική για την ανάπτυξη βακτηρίων. Και σε αντίθεση με τις λαβές στο μπάνιο ή τα σφουγγάρια της κουζίνας, τα τηλέφωνα μας συνοδεύουν παντού – πέρα από τα σύνορα, στα αεροπλάνα, στα νοσοκομεία. «Ταξιδεύουμε με τα τηλέφωνά μας όπου κι αν πάμε, κάτι που αποτελεί ζήτημα βιοασφάλειας», προειδοποίησε ο Tajouri. «Σε λίγες ώρες, μπορούμε να διασχίσουμε τον πλανήτη και να μεταφέρουμε μαζί μας ανεπιθύμητους μικροβιακούς επιβάτες».
Η συμβουλή του; Ακριβώς όπως το πλύσιμο των χεριών έχει γίνει κανονικότητα στη σύγχρονη ιατρική, το ίδιο πρέπει να γίνει και με την υγιεινή των τηλεφώνων. Ο ίδιος ζητεί την ευρεία χρήση απολυμαντικών με υπεριώδη ακτινοβολία C σε αεροδρόμια, νοσοκομεία, ακόμη και εστιατόρια. Μέχρι τότε, προειδοποιεί: Μην τρώτε με το τηλέφωνο δίπλα στο πιάτο σας.
Ειδοποιήσεις που δεν υπάρχουν και αλλοιωμένες συνειδήσεις
Δεν είναι όλοι οι κίνδυνοι επιφανειακοί. Πολλοί κρύβονται στο νευρικό σύστημα, όπου το συνεχές χτύπημα και το άναμα και σβήσιμο του φωτός των τηλεφώνων μας αναδιαμορφώνουν την αντίληψή μας.
Ο David Laramie, PhD, κλινικός ψυχολόγος στο Λος Άντζελες, ήταν από τους πρώτους που μελέτησαν την επικράτηση του «συνδρόμου της φανταστικής δόνησης», ερευνώντας εκατοντάδες χρήστες τηλεφώνων το 2007. Δύο στους τρεις ανέφεραν ότι άκουγαν ή ένιωθαν το τηλέφωνό τους να δονείται χωρίς να συμβαίνει κάτι τέτοιο. «Η έρευνά μου έδειξε ότι αυτό συσχετιζόταν με υψηλά επίπεδα χρήσης και σημασίας του τηλεφώνου, δηλαδή με όσους ήταν ιδιαίτερα συνδεδεμένοι και εξαρτημένοι από τα τηλέφωνά τους», είπε. «Επειδή ο νους σαρώνει και προβλέπει συνεχώς ό,τι είναι γνωστό και αναμενόμενο, συμπληρώνει το υπόλοιπο με το αναμενόμενο αποτέλεσμα», εξήγησε.
Για τους περισσότερους, η εμπειρία αυτή είναι ακίνδυνη. Ωστόσο, νεότερες έρευνες υποδηλώνουν σοβαρότερες συνέπειες για τους εφήβους που βυθίζονται σε υπερψηφιακά περιβάλλοντα. Μία έκθεση του 2024 από τον μη κερδοσκοπικό ερευνητικό οργανισμό Sapien Labs διαπίστωσε ότι το 20% των 13χρονων ανέφερε τις παραισθήσεις ως ένα από τα χειρότερα προβλήματά τους, σε σύγκριση με το 12% των 17χρονων. Η επιθετικότητα, ο θυμός και η ευερεθιστότητα συνδέονταν επίσης με την ηλικία στην οποία αποκτά κάποιος κινητό τηλέφωνο. «Οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν πλήρως ότι οι υπερρεαλιστικές και υπερβολικά εμβυθιστικές εμπειρίες της οθόνης μπορούν να θολώσουν την πραγματικότητα σε βασικά στάδια της ανάπτυξης», δήλωσε ο ψυχολόγος εξαρτήσεων Nicholas Kardaras, PhD, με έδρα το Ώστιν του Τέξας, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Άλλοι ερευνητές χαρτογραφούν αυτό που έχει ανεπίσημα ονομαστεί «ψηφιακή άνοια»: το να ξεχνάει κάποιος, να μην συγκεντρώνεται εύκολα και να μην μπορεί πλέον να κάνει πράγματα που έχει αναλάβει για λογαριασμό του η συσκευή (π.χ. όπως το να θυμάται κανείς αριθμούς τηλεφώνου). Οι ερευνητές υποθέτουν ότι όσο περισσότερο αφήνουμε τα τηλέφωνά μας να σκέφτονται για εμάς, τόσο λιγότερο εξασκείται το μυαλό μας στην ανάκληση στοιχείων από τη μνήμη και τη διαρκή προσοχή.
Και έπειτα υπάρχουν και οι παραληρητικές ιδέες. Ο Joel Gold, MD, κλινικός αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε το 2003 αυτό που σήμερα ονομάζεται παραληρητική ιδέα του Truman Show. Όπως εξηγεί: «Η παραληρητική ιδέα του Truman Show είναι μια παραληρητική ιδέα ελέγχου. Ο αδελφός μου, Ian, και εγώ θεωρούμε ότι υπάρχουν 12 μορφές παραληρήματος, όλες κοινωνικής φύσης. … Οι τεχνολογικές αλλαγές εκφράζονται συχνά στην εξέλιξη των μορφών παραληρήματος. Ακριβώς όπως ο μαγνητισμός, ο μεσμερισμός, τα ραδιοκύματα και τα μικροκύματα έχουν γεμίσει τα παραληρήματα ελέγχου του παρελθόντος, σήμερα η ιδέα ότι κάποιος παρακολουθείται συνεχώς από ολόκληρο τον κόσμο χωρίς τη συγκατάθεσή του, για λόγους ψυχαγωγίας, μπορεί να προκαλέσει στον πάσχοντα την αίσθηση ότι ελέγχεται».
Ο Gold τονίζει ότι η τεχνολογία δεν δημιουργεί ψύχωση, αλλά την ενισχύει. Και με την εμφάνιση των deepfakes και της τεχνητής νοημοσύνης, αναρωτιέται αν οι παραληρητικές ιδέες θα πάρουν ακόμη πιο αποσταθεροποιητικές μορφές.
Σχέσεις υπό πολιορκία
Τα τηλέφωνα δεν διαμορφώνουν μόνο το σώμα και τον εγκέφαλό μας, αλλά και τις σχέσεις μας. Το «phubbing» – το να αγνοείς τον σύντροφό σου για χάρη του τηλεφώνου σου – συνδέεται σταθερά με χαμηλότερη ικανοποίηση, χειρότερη διάθεση και περισσότερες συγκρούσεις. Μελέτη του 2025 σημείωσε ότι τις ημέρες που οι άνθρωποι αισθάνονται phubbed, αναφέρουν «χαμηλότερη ικανοποίηση από τη σχέση και μεγαλύτερα συναισθήματα θυμού, δυσαρέσκειας και εκδίκησης».
Ο τρόπος που συνδεόμαστε με τους άλλους παίζει ρόλο. Στη μελέτη, τα άτομα με άγχος σύνδεσης ένιωθαν περισσότερο πληγωμένα και αντιδρούσαν περισσότερο όταν τα αγνοούσαν. Τα αποφευκτικά, πάλι, άτομα ταράσσονταν λιγότερο, αλλά συχνά στρέφονταν στα δικά τους τηλέφωνα. Σε κάθε περίπτωση, η οικειότητα υφίσταται πλήγμα.
Και γίνεται χειρότερο: Έρευνα της SellCell το 2024 διαπίστωσε ότι το 54% των ανθρώπων προτιμά να περνάει χρόνο με το smartphone του παρά με τον σύντροφό του και το 75% παραδέχεται ότι περνάει έως και 30 λεπτά στο τηλέφωνό του κατά τη διάρκεια ενός ρομαντικού ραντεβού. Το 12%, δε, ομολόγησε ότι θα διέκοπτε το σεξ για να τσεκάρει το τηλέφωνό του.
Έπειτα υπάρχει και ο πανικός της απώλειας του σήματος ή της μπαταρίας. Ανασκόπηση του 2021 σε περισσότερες από 100 μελέτες σχετικά με το θέμα αυτό διαπίστωσε ότι τα συμπτώματα κυμαίνονταν από άγχος και εφίδρωση έως την καταναγκαστική μεταφορά πολλαπλών φορτιστών. Για ορισμένους, το τηλέφωνο δεν είναι πλέον τόσο ευκολία όσο «φυλαχτό», που τους απομονώνει από την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή.
Και μετά υπάρχει η κυβερνοχονδρία, η σύγχρονη εκδοχή της υποχονδρίας. Έρευνες δείχνουν ότι περίπου οι μισοί Αμερικανοί έχουν αυτοδιαγνώσει μια ιατρική πάθηση στο διαδίκτυο. Η ψυχολόγος Mary Aiken προειδοποιεί, μάλιστα, ότι η τάση αυτή μπορεί να διαταράξει τη διαγνωστική διαδικασία, εκθέτοντας τους ασθενείς σε «σπάνιες ή νοσηρές καταστάσεις… οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να προκαλέσουν την εμφάνιση νέων «συμπτωμάτων».
Τι κάνουμε λοιπόν;
Κανείς δεν θα εγκαταλείψει το τηλέφωνό του. Ωστόσο, οι ειδικοί προτείνουν απλές παρεμβάσεις: να απολυμαίνετε τακτικά τις συσκευές σας (χρησιμοποιώντας βαμβάκι εμποτισμένο με οινόπνευμα), να επανεξετάσετε τη συνήθεια να χρησιμοποιείτε το κινητό σας στο μπάνιο, να το αποσυνδέετε τη νύχτα και να προσέχετε πόσο συχνά αγγίζετε την οθόνη σας όταν κάποιος που αγαπάτε βρίσκεται στο δωμάτιο.
Ο Gold, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, δίνει μια συμβουλή που μπορεί να εφαρμοστεί τόσο σε περιπτώσεις ήπιας ανησυχίας όσο και σε περιπτώσεις πλήρους παραίσθησης: «Αφήστε το τηλέφωνό σας στην άκρη. Κλείστε τον υπολογιστή σας. Κάντε λίγη γυμναστική. Πηγαίνετε μια βόλτα στη φύση. Και διατηρήστε τις κοινωνικές σας σχέσεις. Βγείτε με ανθρώπους. Στην πραγματική ζωή».
-: WebMD
Φωτογραφία: iStock
