Τι άλλαξε τα τελευταία 50 χρόνια και τι προβλέπουν οι επιστήμονες έως το 2050.
Σε σημείο καμπής βρίσκεται η παγκόσμια υγεία, η οποία κατέγραψε τεράστια κέρδη τις πέντε τελευταίες δεκαετίες αλλά καλείται να αντιμετωπίσει ακόμα μεγαλύτερες προκλήσεις στα χρόνια που έρχονται.
Νέα, μεγάλη έρευνα που δημοσιεύθηκε στην ιατρική επιθεώρηση The Lancet αποκαλύπτει ότι από το 1970 έως σήμερα, η εικόνα της παγκόσμιας υγείας άλλαξε ριζικά. Μέσα σε μόλις πέντε δεκαετίες παρατάθηκε σημαντικά το προσδόκιμο ζωής. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις η ζωή έγινε καλύτερη.
Ειδικότερα, το προσδόκιμο ζωής στον πλανήτη από τα 56 χρόνια που ήταν το 1970, έφτασε στα 73 έτη το 2019. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, η παιδική θνησιμότητα υποχώρησε σε πρωτόγνωρα επίπεδα, χάρη:
- Στις εμβολιαστικές εκστρατείες
- Τις θεραπείες για λοιμώδεις (μολυσματικές) ασθένειες
- Τη βελτίωση της διατροφής
«Η πρόοδος της Ιατρικής και των δημόσιων πολιτικών υγείας άλλαξε δραματικά το τοπίο», αναφέρουν η παθολόγος Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, καθηγήτρια Θεραπευτικής, Επιδημιολογίας & Προληπτικής Ιατρικής ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο Αλεξάνδρα, και η βιολόγος Αλεξάνδρα Σταυροπούλου.
Πίσω από αυτά τα ελπιδοφόρα στοιχεία, όμως, κρύβεται μία αναπόφευκτη πρόκληση για την παγκόσμια υγεία. Αυτή είναι η γήρανση του πληθυσμού, η οποία συνοδεύεται από πολλά προβλήματα.
Αυξάνεται η γήρανση και οι χρόνιες παθήσεις
Σύμφωνα με την έρευνα, το 1970 η μέση ηλικία στον κόσμο ήταν 20 έτη. Το 2019 είχε φτάσει τα 29 έτη. Έως το 2050 αναμένεται να έχει αυξηθεί στα 36 έτη. «Μέση ηλικία» σημαίνει ότι οι μισοί κάτοικοι του πλανήτη πριν από λίγες δεκαετίες ήταν άνω των 20 ετών και οι υπόλοιποι κάτω των 20 ετών, άρα υπερτερούσαν με διαφορά νέοι.
Έως το 2025, όμως, οι νέοι θα έχουν μειωθεί και θα αυξάνονται μεσήλικες και ηλικιωμένοι. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μέση ηλικία θανάτου αυξήθηκε από τα 69 στα 76 χρόνια, μεταξύ 1970 και 2019. Μέχρι τα μέσα του αιώνα μας, όμως, προβλέπεται να αγγίξει τα 82 έτη.
«Αυτό σημαίνει ότι ολοένα περισσότεροι άνθρωποι θα ζουν περισσότερα χρόνια. Ταυτοχρόνως, όμως, οι κοινωνίες θα κληθούν να διαχειριστούν το βάρος των χρόνιων παθήσεων, από τις καρδιοπάθειες και τον διαβήτη έως τους καρκίνους και την άνοια», επισημαίνουν οι δύο ειδικοί.
Μια από τις πιο εντυπωσιακές διαπιστώσεις των επιστημονικών αναλύσεων είναι ότι ο παγκόσμιος δείκτης αδρών θανάτων (θάνατοι ανά 1.000 άτομα) έφτασε στο χαμηλότερο σημείο του στην ιστορία το 2019. Από εκεί και μετά, όμως, τα δεδομένα αλλάζουν: η γήρανση του πληθυσμού οδηγεί σε σταδιακή αύξηση αυτού του δείκτη.
Αυτό δεν οφείλεται στο ότι πεθαίνουν οι άνθρωποι ξαφνικά νωρίτερα. Επειδή, όμως, αυξάνονται οι ηλικιωμένοι, πεθαίνουν περισσότεροι άνθρωποι. Έτσι αυξάνεται ο απόλυτος αριθμός τους.
Διαφορετική εικόνα
Η παγκόσμια υγεία δεν αλλάζει με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις περιοχές του πλανήτη. Σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, οι βελτιώσεις συνεχίστηκαν με γοργούς ρυθμούς τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Στην Υποσαχάρια Αφρική, τα κέρδη της δημόσιας υγείας υπήρξαν επίσης εμφανή, ιδίως:
- Στη μείωση της παιδικής θνησιμότητας
- Στη μάχη κατά του HIV/AIDS
Αντιθέτως, στις ΗΠΑ καταγράφηκε μια ανησυχητική τάση: οι θάνατοι σε νέους και μεσήλικες (15-49 και 50-69 ετών) όχι μόνο δεν μειώθηκαν, αλλά αυξήθηκαν. Την εικόνα της προόδου φαίνεται ότι αντιστρέφουν παράγοντες όπως:
- Οι υπερδοσολογίες οπιοειδών
- Οι αυτοκτονίες
- Οι χρόνιες ασθένειες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής (π.χ. παχυσαρκία)
Ποιες υποχωρούν, ποιες αναδύονται
Ένα άλλο στοιχείο που ξεχωρίζει στην παγκόσμια υγεία, είναι οι μεταβολές στις αιτίες θανάτου. Οι λεγόμενες «παραδοσιακές» ασθένειες (λοιμώξεις, παιδικά νοσήματα, επιπλοκές εγκυμοσύνης) έχουν υποχωρήσει εντυπωσιακά.
Οι θάνατοι από ιλαρά, φυματίωση ή επιπλοκές του τοκετού είναι πολύ σπανιότεροι απ’ ό,τι στο παρελθόν. Στη θέση τους, όμως, κυριαρχούν πλέον τα μη μεταδοτικά νοσήματα, όπως:
- Τα καρδιαγγειακά
- Τα εγκεφαλικά επεισόδια
- Οι κακοήθειες (καρκίνοι) που σχετίζονται με το κάπνισμα
- O σακχαρώδης διαβήτης
Ο διαβήτης είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την παγκόσμια υγεία. Ενώ σχεδόν όλες οι άλλες αιτίες θανάτου ακολουθούν πτωτική πορεία, ο διαβήτης αυξάνει σταθερά σε όλες τις περιοχές. Η αύξηση είναι ιδιαιτέρως έντονη στην Ινδία και την κεντρική και ανατολική Ευρώπη.
Αισιοδοξία και προκλήσεις
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τις κοινωνίες μας; Πρώτον, ότι υπάρχει λόγος αισιοδοξίας. Οι τεράστιες μειώσεις στη θνησιμότητα δείχνουν πως οι επενδύσεις στην υγεία αποδίδουν.
Δεύτερον, ότι η δημογραφική αλλαγή είναι αναπόφευκτη και θα φέρει μεγάλες πιέσεις. Μέχρι το 2050, σχεδόν το 70% των θανάτων θα αφορά ανθρώπους άνω των 70 ετών. Αυτό μεταφράζεται σε αυξημένο κόστος για τα συστήματα υγείας και σε μεγαλύτερη ανάγκη για φροντίδα μακράς διάρκειας.
Τρίτον, ότι απαιτείται στόχευση. Οι κυβερνήσεις και τα συστήματα υγείας πρέπει να εστιάσουν σε συγκεκριμένες παθήσεις που ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος της ανισότητας στη ζωή και στην υγεία.
Η καταπολέμηση των καρδιοπαθειών, του καρκίνου και κυρίως του σακχαρώδη διαβήτη είναι ίσως το πιο κρίσιμο στοίχημα των επόμενων δεκαετιών.
Μέσα σε όλα αυτά, οι κοινωνίες θα πρέπει να βρουν τρόπους να ισορροπήσουν. Η μείωση των γεννήσεων σημαίνει ότι οι νεότερες γενιές θα είναι λιγότερες. Επομένως θα μειωθούν και οι εργαζόμενοι που θα συνεισφέρουν στα δημόσια ταμεία.
Ταυτοχρόνως, ο αριθμός των ηλικιωμένων που θα χρειάζονται συντάξεις και υπηρεσίες υγείας θα αυξάνεται. Το δημογραφικό αυτό «ψαλίδι» μπορεί να απειλήσει την κοινωνική συνοχή, εάν δεν ληφθούν εγκαίρως μέτρα.
«Συνοψίζοντας, σύμφωνα με αυτό το πολύ πρόσφατο άρθρο στο Lancet, το ταξίδι της παγκόσμιας υγείας από το 1970 έως το 2050 είναι μια ιστορία εντυπωσιακής προόδου αλλά και δύσκολων διλημμάτων», σημειώνουν οι δύο ειδικοί. «Η ιστορία της υγείας έως το 2050 δεν θα γραφτεί μόνο από τα νοσοκομεία και τα εμβόλια, αλλά και από τις πολιτικές αποφάσεις, τις κοινωνικές αλλαγές και τις προσωπικές μας επιλογές».
Φωτογραφία: istock
