Εμμηνόπαυση: Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γυναίκες σύμφωνα με ένα γυναικολόγο

Η εμμηνόπαυση συχνά θεωρείται ένα θέμα ταμπού ακόμα και στις μέρες μας. Ωστόσο, είναι μια φυσιολογική φάση της ζωής για όλες τις γυναίκες.

Ο κ. Κωνσταντίνος Σαμαράς, Μαιευτήρας – Γυναικολόγος, με υπο-ειδικότητα Γυναικολογικής Ενδοκρινολογίας στην Αμερική για 4 χρόνια και PhD πάνω στις ορμόνες της γυναίκας, μίλησε στο -, δίνοντας πρακτικές συμβουλές και φωτίζοντας το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή τη μετάβαση με υγεία και αυτοπεποίθηση.

Ποια είναι τα πρώτα σημάδια εμμηνόπαυσης και σε ποια ηλικία εμφανίζονται;

Η εμμηνόπαυση είναι κάτι που καμία γυναίκα επί της γης δεν θα αποφύγει. Προτού όμως έρθει η εμμηνόπαυση (περίπου στα 50 ± 3 έτη) και που σημαίνει πλήρη απουσία της μηνιαίας περιόδου, προηγείται χρονικά η πρoεμμηνόπαυση ή κλιμακτήριος, η οποία εμφανίζεται περίπου στα 43-50 έτη και που έχει διαφορετική διάρκεια από άτομο σε άτομο.

Το κύριο χαρακτηριστικό της προεμμηνόπαυσης είναι η ανώμαλη μηνιαία παραγωγή θηλυκών ορμονών που έχει σαν αποτέλεσμα όχι τη διακοπή της περιόδου, αλλά τις εναλλαγές περιόδου και αμμηνορρυσίας, με αιμορραγίες σε άτακτα χρονικά διαστήματα. Σε αυτή την περίοδο, η γυναίκα κυριολεκτικά δεν ξέρει τι της γίνεται και μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα ή όχι. Αυτό οφείλεται στην υποπαραγωγή (και όχι σταμάτημα) των θηλυκών ορμονών, οι οποίες και δημιουργούν αυτές τις ανωμαλίες. Στη φάση της προεμμηνόπαυσης λοιπόν, περιμένουμε διαστήματα παντελούς απουσίας περιόδου ή διαστήματα ροζ ή καφέ υγρών ή διαστήματα βαριάς αιμορραγίας.

Στη φάση της εμμηνόπαυσης δεν πρέπει να υπάρχει ούτε μια σταγόνα αίματος. Εάν, μάλιστα, ύστερα από χρόνια απουσία περιόδου, εμφανιστεί κολπική αιμορραγία ασχέτου βαρύτητας, τότε ο θεράπων ιατρός θα πρέπει με τις ανάλογες εξετάσεις να αποκλείσει την πιθανότητα καρκίνου. Δικαιολογίες όπως «κουράστηκα πολύ» ή «κουβάλησα βαριά αντικείμενα» ή «έχω πολύ άγχος» θα πρέπει να παραμερίζονται και ο θεράπων ιατρός να εκτελέσει τις ανάλογες εξετάσεις για τη σωστή διάγνωση της αιμορραγίας. Πρώτα η έγκαιρη και μετά η σωστή διάγνωση έχει μεγάλη σημασία για την αντιμετώπιση και θεραπεία οποιουδήποτε προβλήματος.

Η διάγνωση της εμμηνόπαυσης γίνεται με τρεις ορμονικές μετρήσεις όχι σε μικροβιολογικό εργαστήριο, αλλά σε εργαστήριο πυρηνικής ιατρικής, διότι αυτά είναι εξουσιοδοτημένα από το κράτος να κάνουν ορμονικές μετρήσεις με χρήση ραδιενεργών υλικών. Οι ορμόνες που πρέπει να ελεγχθούν είναι οι FSH, LH, οιστραδιόλη, TSH και προλακτίνη.

Ποιος είναι ο ρόλος των ορμονών στην εμμηνόπαυση;

Όταν η FSH είναι άνω των 40, η LH άνω των 35-40 και η οιστραδιόλη κάτω των 50 μg/ml, τότε τίθεται η διάγνωση «εμμηνόπαυση». Εάν υπάρχουν ανώμαλες τιμές στις υπόλοιπες, δηλαδή TSH άνω των 3,5 και προλακτίνη άνω των 35-40, τότε πρέπει να ζητηθεί η γνώμη εξειδικευμένου γυναικολόγου -ενδοκρινολόγου για να δοθεί η ανάλογη θεραπεία.

Ενημερωτικά, τα οιστρογόνα δημιουργούν το ενδομήτριο, το εσωτερικό δηλαδή της μήτρας, το οποίο εάν είναι κάτω από 3mm δεν υπάρχει περίοδος, εάν είναι 4-10mm εμφανίζεται φυσιολογική περίοδος και εάν είναι 10-20mm εμφανίζεται βαριά περίοδος με αιμορραγία η οποία, εάν δεν αντιμετωπισθεί, μπορεί να δημιουργήσει αρχή κακοήθειας.

Τα οιστρογόνα στα σωστά επίπεδα, εκτός από το ενδομήτριο, δημιουργούνται από ωοθυλάκια στην ωοθήκη, τα οποία, όταν ωριμάσουν, σπάνε απελευθερώνοντας ένα ωάριο και παράγουν μια ουσία που λέγεται προγεστερόνη. Η δουλειά αυτής της ορμόνης είναι να προστατεύει και να τρέφει μια αρχόμενη κύηση, ενώ στην περίπτωση μη εγκυμοσύνης να λεπταίνει και να ρίχνει το ενδομήτριο μετά τις 10-12 ημέρες της παραγωγής της.

Στην προεμμηνόπαυση, αυτή η ορμόνη ή δεν παράγεται καθόλου ή υποπαράγεται. Έτσι, το ενδομήτριο, υπό την συνεχή επήρεια των οιστρογόνων που συνεχίζουν και υποπαράγονται για μεγάλο χρονικό διάστημα, γίνεται υπερτροφικό (υπερπλασία ενδομητρίου, δηλαδή πάχος άνω των 12mm) και τελικά πέφτει λόγω βαρύτητας, με αποτέλεσμα βαριά περίοδο με αιμορραγία. Η αντιμετώπιση της αιμορραγίας είναι ή φαρμακευτική (με τη χορήγηση της προγεστερόνης επί μηνιαίας βάσης) ή χειρουργική (με απόξεση του ενδομητρίου). Η επιλογή της θεραπείας εξαρτάται από τον θεράποντα ιατρό.

Σε αντίθεση, στη διαγνωσθείσα εμμηνόπαυση (με τιμές οιστρογόνων κάτω των 40-50μg/ml) δεν δικαιολογείται η ύπαρξη ενδομητρίου και πρέπει να γίνουν εξετάσεις για την αιτιολογία της μετεμμηνοπαυσιακής αιμορραγίας. Πιο συγκεκριμένα: ύπαρξη πολύποδος, ινομυωμάτων, βλάβης τραχήλου, κ.ά.

Όσο μεγαλώνει η γυναίκα, η φάση της προεμμηνόπαυσης περνάει και εγκαθίσταται πλέον η εμμηνόπαυση. Εδώ μπορεί να εμφανιστούν πολλά και παράξενα συμπτώματα ή λίγα συμπτώματα ή και καθόλου.

Ποια είναι τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης;

Θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τα συμπτώματα στα εμφανή, δηλαδή εξάψεις, αϋπνίες, φουντώματα, βραδινές εφιδρώσεις, πονοκέφαλοι, κατάθλιψη, που συνήθως κάνουν την γυναίκα να ζητήσει ιατρική συμβουλή αλλά δεν βάζουν την υγεία της σε κίνδυνο. Και στα μη φανερά συμπτώματα τα οποία μπορεί να είναι και αίτια θανάτου, δηλαδή η οστεοπόρωση και τα αγγειακά νοσήματα (εγκεφαλικά, εμφράγματα και κατάγματα οστών). Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει ο θεράπων να ρωτήσει τη γυναίκα τη γνώμη της για να δώσει την κατάλληλη θεραπεία της εμμηνόπαυσης: δηλαδή είτε να μην κάνει τίποτε διότι η γυναίκα πιστεύει ότι η εμμηνόπαυση είναι φυσιολογικό γεγονός, είτε να πάρει κάποια συμπτωματική θεραπεία αλλά όχι ορμόνες διότι πιστεύει ότι προκαλούν καρκίνο, είτε να πάρει την ανάλογη θεραπευτική ορμονική ή ορμονομιμητική αγωγή ανάλογα με τις ανάγκες της και στη σωστή δοσολογία και μορφή (χάπια, αλοιφή, τσιρότα).

Αρχικά, η ορμονοθεραπεία αποτελείτο από τεχνητές ορμόνες που έμοιαζαν με τις φυσικές αλλά εμφάνιζαν πολλές παρενέργειες. Κατόπιν αντικαταστάθηκαν από αλογίσιες θηλυκές ορμόνες, οι οποίες ήταν κατά 60% ίδιες με τις ανθρώπινες και σήμερα πλέον έχουν αντικατασταθεί από βιοπανομοιότυπες ορμόνες οι οποίες χημικά είναι εντελώς ίδιες με τις ανθρώπινες. Αυτές μπορούν να δοθούν σαν χάπι, αλοιφή, τσιρότα ή υποδόριες εμφυτεύσεις (ενέσεις) για την αντιμετώπιση όλων των κρυφών και φανερών συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Εάν, δε, δοθεί το κατάλληλο σκεύασμα και στη κατάλληλη δοσολογία, η γυναίκα μπορεί να διατηρήσει ένα εξαιρετικό ποιοτικά επίπεδο ζωής και άριστη υγεία μέχρι τα γεράματά της.

Γνωρίζοντας ότι το φάρμακο που παίρνει για την εμμηνόπαυση περιέχει την ίδια ορμόνη σε ποιότητα και ποσότητα που κυκλοφορούσε στο αίμα της για 50 χρόνια χωρίς να έχει επιπτώσεις, μου φαίνεται παράλογο ότι, εάν συνεχίσει να το παίρνει, θα της δημιουργήσει καρκίνο!

Όμως έχει τρομερά μεγάλη σημασία η οποιαδήποτε θεραπεία να αρχίσει αμέσως μετά την εμφάνιση της εμμηνόπαυσης, ώστε να προλάβουμε τις βλάβες που δημιουργεί η έλλειψη των ορμονών και όχι όταν αυτές έχουν ήδη εγκατασταθεί στο σώμα της γυναίκας. Συγκεκριμένα, εννοώ την απώλεια οστικής πυκνότητας και την αύξηση της χοληστερίνης που καταστρέφει τα αγγεία, δημιουργεί αρτηριακή πίεση, ρήξη αγγείων και εγκεφαλικά επεισόδια. Έτσι, με την κατάλληλη ορμονοθεραπεία μπορεί να προληφθούν συμβάματα υγείας (εγκεφαλικά, κατάγματα), να διατηρηθούν εξωτερικά στοιχεία νεότητας (πρόληψη ρυτίδων), αλλά και να διατηρηθεί η σεξουαλική ικανότητα της γυναίκας (καλός κόλπος και διάθεση για σεξ). Όλα αυτά μπορούν να εξασφαλίσουν μια άριστη ποιότητα ζωής και την ικανότητα να είναι το άτομο ανεξάρτητο και να αυτοεξυπηρετείται μέχρι τις μεγάλες ηλικίες.

Ποιες εναλλακτικές λύσεις, εκτός από τις ορμονοθεραπείες, είναι διαθέσιμες για τη διαχείριση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, όπως είναι οι εξάψεις και η αϋπνία;

Βέβαια, εκτός από την ορμονοθεραπεία υπάρχουν πολλές εναλλακτικές επιλογές. Υπάρχουν τα ορμονομιμητικά φάρμακα, τα οποία μιμούνται τις ορμόνες χωρίς να είναι ορμόνες και δεν εμφανίζουν περίοδο. Υπάρχουν τα διφωσφονικά φάρμακα και τα διαιτητικά συμπληρώματα (Ca +Vit D + K2) για την οστεοπόρωση. Υπάρχουν τα τοπικά οιστρογόνα για την πρόληψη στενέματος του κόλπου που δημιουργεί επώδυνη επαφή και λοιμώξεις, και τα οποία δεν περνούν στην συστηματική κυκλοφορία. Υπάρχουν σκευάσματα που περιέχουν φυτικής προελεύσεως οιστρογόνα (φυσικά οιστρογόνα) από προϊόντα σόγιας, Agnus Castus, κ.ά. Υπάρχουν πολλές εναλλακτικές επιλογές τις οποίες θα πρέπει να τις συζητήσετε με τον θεράποντα ιατρό που έχει γνώση στο συγκεκριμένο θέμα της γυναικείας εμμηνόπαυσης. Και πάρτε την απόφαση να κάνετε κάτι, όχι αναγκαστικά ορμονοθεραπεία, αλλά έγκαιρα!

Ποια συμπτώματα μπορεί να έχουν μεγαλύτερη ιατρική σημασία και απαιτούν άμεση προσοχή από γυναικολόγο ή άλλο γιατρό;

Το πρώτο και σπουδαιότερο για την υγεία της γυναίκας είναι η διάγνωση μεταξύ της προεμμηνόπαυσης και εμμηνόπαυσης. Πρέπει σε κάθε μετακλιμακτηριακή αιμορραγία να αποκλείεται το ενδεχόμενο του γυναικολογικού καρκίνου.

Το δεύτερο σε σημασία σύμπτωμα είναι η ποιότητα των αγγείων που καταστρέφεται από την αυξημένη χοληστερίνη, η οποία δημιουργεί την αυξημένη πίεση, κάνει τα αγγεία από ελαστικά γυάλινα και παίρνει χρόνια να εμφανισθεί. Όσον αφορά τη χοληστερίνη που αυξάνεται με την εμμηνόπαυση, άσχετα με την διατροφή του ατόμου, η σημερινή αντιμετώπιση της είναι η χορήγηση στατινών, οι οποίες εκτός του ότι την χαμηλώνουν, εμφανίζουν και μια έντονη αντιφλεγμονώδη δράση που συντηρεί την υγεία των αγγείων. Έχουν όμως και ένα ελάττωμα. Αδυνατίζουν τους μυς αυξάνοντας τον καταβολισμό τους και αυξάνουν τον δείκτη CPK. Αυτό δημιουργεί μια αύξηση της κούρασης και μυϊκή ατονία στον λήπτη των στατινών που εύκολα μπορεί να αντιμετωπισθεί με την ταυτόχρονη λήψη του συνενζύμου 10 (Q10). Αυτό είναι ένα διατροφικό συμπλήρωμα το οποίο απευθύνεται στα μιτοχόνδρια του κυττάρου που είναι πηγές ενέργειας για τους μυς και τον οργανισμό γενικά.

Το τρίτο είναι η υγεία των οστών, δηλαδή ο έλεγχος της οστικής πυκνότητας. Παράπονα όπως «πιασίματα», πόνος στην μέση και διαδοχική ετήσια απώλεια οστού μάς ευαισθητοποιούν στον ετήσιο έλεγχο της οστικής πυκνότητας στα άτομα χωρίς θεραπεία. Η κορυφαία οστική πυκνότητα επιτυγχάνεται γύρω στα 30 έτη ηλικίας. Μετά, υπάρχει διαδοχική οστική απώλεια που διαφέρει ανάλογα με την διατροφή και τον τρόπο ζωής του κάθε ατόμου και η οποία κορυφώνεται στην εμμηνόπαυση. Σε άτομα με γονιδιακή επιβάρυνση (fast bone losers), μπορεί να χαθεί έως και 30% της οστικής μάζας στα πέντε πρώτα χρόνια της εμμηνόπαυσης.

Για την αντιμετώπιση της απώλειας μνήμης, άνοιας ή Alzheimer, τα πράγματα είναι συγκεχυμένα. Με την εξαφάνιση των οιστρογόνων, τα νευρικά κύτταρα εκφυλίζονται και χιλιάδες νευρώνες εξαφανίζονται ετησίως μετά τα 50. Η λήψη Β12 και φυλλικού οξέος, καθώς και τα αγγειοδιασταλτικά βοηθούν τη μνήμη και την καθημερινή διανοητική δραστηριότητα. Το νευρικό σύστημα μοιάζει με το μυϊκό – όσο υπολειτουργεί, ατροφεί και εξαφανίζεται. Σίγουρα η λήψη ορμονικής θεραπείας καθυστερεί ή και μερικώς προλαβαίνει την άνοια.

Πώς μπορεί η διατροφή και ο τρόπος ζωής να επηρεάσουν τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης; Υπάρχουν συγκεκριμένες αλλαγές που συνιστάτε;

Η σωστή υγιεινή διατροφή (σπιτικό μαγείρεμα), η συστηματική άσκηση, η διακοπή του καπνίσματος και η (όσο το δυνατόν) αποφυγή του καθημερινού στρες είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι για την σωστή λειτουργία του γυναικείου σώματος και την καλής ποιότητας διαβίωση της γυναίκας.

Μέσα σε αυτούς τους γενικούς κανόνες, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση του τι υιοθετεί κάθε γυναίκα. Η αεροβική γυμναστική συντηρεί την οστική μάζα και παράγει τις σωματικές ενδορφίνες – ουσίες που δημιουργούν ευεξία στον οργανισμό. Η λήψη βιταμίνης E στην σωστή δοσολογία προάγει και επιμηκύνει την ωοθηκική λειτουργία με επακόλουθο την αργότερη εμμηνόπαυση. Η λήψη βιταμινών C και D ενισχύουν τον ανοσοποιητικό και το συνένζυμο 10 (Q10) αυξάνει την ενέργεια του ατόμου. Η συνεχής ποικιλία της σπιτικής διατροφής ελαχιστοποιεί τις παρενέργειες των βλαβερών ουσιών στην διατροφή (π.χ. βαρέα μέταλλα ή ορμόνες).

Τι θα θέλατε να γνωρίζουν οι γυναίκες για αυτή την περίοδο της εμμηνόπαυσης;

Ετησίως, κάθε εμμηνοπαυσιακή γυναίκα θα πρέπει να κάνει:

• μέτρηση οστικής μάζας
• μαστογραφία
• λιπίδια αίματος
• γυναικολογική εξέταση: κολπικό υπέρηχο και Pap test

Κάθε γυναίκα, ανεξαρτήτως ηλικίας, θα πρέπει να επιδιώκει καλή ποιότητα ζωής που την εξασφαλίζουν η γυμναστική, η αποφυγή του στρες και η διακοπή καπνίσματος αν καπνίζει.