Καρκίνος του πνεύμονα: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε (ειδικά αν καπνίζετε)

Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί μία από τις πιο σοβαρές αλλά και συχνές μορφές καρκίνου παγκοσμίως.

Με στόχο την ενημέρωση, ο κ. Ελευθέριος Ζέρβας, Συντονιστής Διευθυντής στην 7η Πνευμονολογική Κλινική του Νοσοκομείου Σωτηρία και ταμίας της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας (ΕΠΕ) μίλησε στο -. Ανέλυσε τις αιτίες, τις πιο σύγχρονες μεθόδους διάγνωσης, τις τελευταίες θεραπευτικές προσεγγίσεις και τη σημασία της πρόληψης, για να κατανοήσουμε πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε και (κυρίως) να προλάβουμε την ασθένεια.

Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα και τι ισχύει για το παθητικό κάπνισμα;

Κατά κύριο λόγο είναι το κάπνισμα και σε πολύ μικρότερο ποσοστό άλλες αιτίες. Για να τονίσουμε αυτή τη συσχέτιση, πολλές φορές λέμε ότι το κάπνισμα αποτελεί την 1η αιτία, τη 2η αιτία, την 3η αιτία κ.ο.κ. Το 80% των περιπτώσεων σχετίζεται, λοιπόν, με το κάπνισμα, κυρίως το ενεργητικό. Υπάρχουν συσχετίσεις και με το παθητικό κάπνισμα, αλλά σε πολύ μικρότερο ποσοστό. Για να υπάρξει συσχέτιση της νόσου με το παθητικό κάπνισμα, πρέπει να γίνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα και με μεγάλες ποσότητες.

Βεβαίως, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες πια, όπως είναι οι περιβαλλοντολογικοί παράγοντες. Η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση, δηλαδή, και σε διάφορα καρκινογόνα του περιβάλλοντος. Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει αύξηση των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα σε μη καπνιστές, που κυρίως έχει να κάνει με τις συνθήκες διαβίωσης.

Η έκθεση σε περιβαλλοντολογική ρύπανση, οι τοξικοί παράγοντες από το περιβάλλον, αλλά και ο σύγχρονος τρόπος διαβίωσης, που μεταφράζεται σε κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης και άγχος, είναι πάρα πολύ σημαντικά στοιχεία που αυξάνουν τις πιθανότητες κάποιος να εμφανίσει καρκίνο του πνεύμονα.

Ποιοι είναι οι πιο συνηθισμένοι τύποι καρκίνου του πνεύμονα και σε τι διαφέρουν μεταξύ τους;

Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες στον καρκίνο του πνεύμονα ιστολογικά, ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος και ο μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα. Η αναλογία μεταξύ τους είναι περίπου 75/25.

Πιο συχνός είναι ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα και αυτός χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, το πλακώδες καρκίνωμα και το μη πλακώδες, με μία αναλογία περίπου 40/60. Ο μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα είναι ο πλέον επιθετικός. Θεωρείται σχεδόν ανεγχείρητος, από όποιο στάδιο και να τον διαγνώσεις, κι έχει τη χειρότερη πρόγνωση. Είναι πιο επιθετικός και σχετίζεται κατά 90% με το κάπνισμα.

Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα είναι η άλλη μεγάλη κατηγορία. Με τις δύο μεγάλες ομάδες του, το πλακώδες και το μη πλακώδες καρκίνωμα. Το πλακώδες εμφανίζεται κυρίως στους άνδρες. Εκεί υπάρχει πάλι κύρια συσχέτιση με το κάπνισμα. Το μη πλακώδες (κυρίως το αδενοκαρκίνωμα) σχετίζεται πολλές φορές και με άλλα πράγματα. Κυρίως μεταλλάξεις γονιδίων που μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια της ζωής και τις οποίες οφείλουμε να ελέγξουμε όταν έχουμε τη διάγνωση, καθώς αλλάζει η θεραπευτική προσέγγιση.

Ποιο είναι το ποσοστό των ανθρώπων που εμφανίζουν καρκίνο του πνεύμονα στη χώρα μας;

Στις καταγραφές που γίνονται στον ελληνικό χώρο είναι περίπου 8.000-9.000 νέα περιστατικά κάθε χρόνο, αναλόγως του έτους. Η αναλογία μεταξύ μικροκυτταρικού και μη μικροκυτταρικού είναι αυτή που υπάρχει και σε όλο τον κόσμο: περισσότερο ο μη μικροκυτταρικός, λιγότερο ο μικροκυτταρικός καρκίνος.

Γνωρίζουμε αν είναι περισσότεροι άντρες ή γυναίκες;

Ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν ένας καρκίνος που αφορούσε κυρίως τους άντρες, λόγω της διαφοράς καπνιστικής συνήθειας. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεταβολή του ποσοστού και αρχίζουν να εμφανίζονται αρκετά υψηλά ποσοστά και σε γυναίκες.

Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι ο δεύτερος σε συχνότητα εμφάνισης καρκίνος στο γενικό πληθυσμό. Ο πρώτος στους άνδρες και ο τρίτος στις γυναίκες. Στις γυναίκες προηγούνται ο καρκίνος του μαστού και του εντέρου, αλλά ο καρκίνος του πνεύμονα παρουσιάζει ανοδικές τάσεις. Είναι ο μόνος καρκίνος, τόσο παγκοσμίως όσο και στη χώρα μας, που τα ποσοστά του αυξάνονται, αντί να μειώνονται.

Ποια είναι τα πρώτα συμπτώματα και πώς μπορούμε να δράσουμε εγκαίρως;

Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα του καρκίνου του πνεύμονα, γιατί συνήθως δεν έχει συμπτώματα. Είναι ένας σχετικά σιωπηλός καρκίνος που, όταν δώσει συμπτώματα, έχει πλέον φτάσει σε προχωρημένο στάδιο ή αν δώσει κάποια συμπτώματα, αυτά είναι ήπια. Γενικά συμπτώματα, δηλαδή, όπως βήχας, καταβολή, αδυναμία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που είναι καπνιστές τα αποδίδουν στο κάπνισμα και δεν δίνουν μεγάλη σημασία, αλλά γενικά δεν είναι ένας τύπος καρκίνου που θα σου δώσει θορυβώδη συμπτωματολογία, εκτός αν είναι σε προχωρημένο στάδιο. Γι’ αυτό και μεγάλη αξία έχει η πρώιμη διάγνωση, τα προγράμματα, δηλαδή, προληπτικού ελέγχου.

Ποιες είναι οι πιο σύγχρονες διαγνωστικές μέθοδοι για την έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του πνεύμονα;

Η πιο σύγχρονη διαγνωστική μέθοδος είναι η αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης (Low Dose CT). Έχουν γίνει πολλαπλές μελέτες παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια (αρχικά στην Αμερική αλλά στη συνέχεια και στην Ευρώπη), που έχουν δείξει την αξία αυτής της εξέτασης όταν γίνεται σε μία ειδική ομάδα πληθυσμού υψηλού κινδύνου, δηλαδή σε ανθρώπους καπνιστές ή πρώην καπνιστές μεταξύ 50-75 ή 50-80 ετών.

Αν επικεντρωθείς σε αυτό το γκρουπ των ασθενών, η αξονική θώρακος χαμηλής δόσης έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την πιθανότητα να κάνεις πρώιμη διάγνωση, να βρεις τον καρκίνο όταν είναι ακόμα μικρός και χειρουργήσιμος, οπότε αυξάνει πάρα πολύ και την πιθανότητα ο ασθενής να ιαθεί, να ζήσει δηλαδή από τον καρκίνο για χρόνια. Οι μελέτες έχουν αποδείξει ότι μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα επιβίωσης περίπου 15-20% σε βάθος δεκαετίας.

Πώς διαφοροποιούνται τα στάδια του καρκίνου του πνεύμονα;

Τα στάδια που είναι τα χειρουργήσιμα, είναι το στάδιο ένα και το στάδιο δύο, όπου ο ασθενής μπορεί να χειρουργηθεί, οπότε εκεί αυξάνεις πολύ τα ποσοστά επιβίωσης στην πενταετία.

Υπάρχει το στάδιο τρία, που είναι κάτι ενδιάμεσο μεταξύ του χειρουργήσιμου και του μεταστατικού, που εκεί έχουμε άλλες σύγχρονες μεθόδους αντιμετώπισης, κυρίως με χημειοθεραπεία, ανοσοθεραπεία και ακτινοθεραπεία.

Και το στάδιο τέσσερα, που είναι το μεταστατικό στάδιο, με επέκταση του όγκου σε διάφορα όργανα. Εκεί ο στόχος της θεραπευτικής προσέγγισης είναι η παράταση της επιβίωσης και η βελτίωση των συμπτωμάτων του ασθενούς. Έχουμε δει να γίνονται πολλά βήματα τα τελευταία χρόνια σε θεραπευτικό επίπεδο. Έχουμε αυξήσει κατά πολύ τον χρόνο επιβίωσης των ασθενών και την ποιότητα ζωής τους, αλλά δυστυχώς στο στάδιο τέσσερα βρίσκουμε τους περισσότερους ασθενείς. Η επιβίωση σε αυτό το στάδιο εξακολουθεί να είναι πτωχή σε βάθος πενταετίας (σε σχέση με τους άλλους καρκίνους), παρ’ όλα τα σύγχρονα φάρμακα που έχουμε, γι’ αυτό αξίζει να ξαναπούμε πόσο σημαντική είναι η πρώιμη διάγνωση.

Ποια είναι τα διαθέσιμα θεραπευτικά πρωτόκολλα για τον καρκίνο του πνεύμονα; Τι θεραπείες υπάρχουν;

Μέχρι πριν από μία δεκαετία περίπου, μιλούσαμε μόνο για χημειοθεραπεία. Αυτή μας είχε δώσει ό,τι μπορούσε να μας δώσει, αλλά είχε φτάσει σε ένα ταβάνι. Τα τελευταία χρόνια έχουν μπει δύο βασικές θεραπευτικές παρεμβάσεις: η ανοσοθεραπεία που έχει βοηθήσει πάρα πολύ. Και στον μεταστατικό καρκίνο μπορεί να δώσει εντυπωσιακά ποσοστά επιβίωσης σε πενταετίες, κάτι που δεν το βλέπαμε μερικά χρόνια πριν. Δηλαδή, έχουμε ποσοστά επιβίωσης σε ομάδες ασθενών που φτάνουν το 20-25% στην πενταετία, δηλαδή ένας στους 4-5 ζει για 5 χρόνια.

Υπάρχουν και οι στοχευμένες θεραπείες. Αυτές οι θεραπείες, όπως είπαμε, δίνονται σε ασθενείς που έχουν συγκεκριμένες μεταλλάξεις γονιδίων και είναι στοχευμένα φάρμακα για κάθε μία από αυτές τις μεταλλάξεις. Όσοι ασθενείς είναι «τυχεροί» και έχουν κάποιες από αυτές μεταλλάξεις, έχουν πάρα πολύ καλή πρόγνωση και μακροχρόνια επιβίωση και αυτό εξελίσσεται με εντυπωσιακούς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια.

Υπάρχουν κάποιοι ασθενείς που δεν μπορούν να τα λάβουν;

Είναι ελάχιστοι οι ασθενείς που δεν μπορούν να τα λάβουν. Κυρίως έχει να κάνει με την ύπαρξη σοβαρών υποκείμενων αυτοάνοσων παθήσεων που μπορούν οι ανοσοθεραπείες να τις διεγείρουν και να τις επιδεινώσουν, αλλά είναι πολύ, πολύ μικρό το ποσοστό των ασθενών που δεν μπορούν να λάβουν ανοσοθεραπεία. Οι στοχευμένες θεραπείες ουσιαστικά μπορούν να ληφθούν σχεδόν από όλους.

Ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής και της φυσικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της θεραπείας;

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, δεν θέλουμε ο ασθενής να χάσει βάρος και να έχει απώλεια μάζας. Γι’ αυτό προτείνουμε πρωτεϊνική διατροφή, οπότε πάντα είναι καλό ο ασθενής να έχει καλή σίτιση. Στα νοσοκομεία που ασχολούνται με τη χημειοθεραπεία ή τη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα, υπάρχουν συμβουλευτικές διαιτολογικές ομάδες που βοηθούν τους ασθενείς. Δίνουν ειδικές συμβουλές ανάλογα με τις διατροφικές τους συνήθειες ώστε να έχουν πάντα σωστή διατροφή. Προτρέπουμε τους ασθενείς να κάνουν σωματική άσκηση. Θέλουμε να έχουν ευεξία. Θέλουμε να έχουν κανονική ζωή.

Πόσο σημαντική είναι η ψυχολογική υποστήριξη;

Αυτό είναι πολύ βασικό θέμα. Το ψυχολογικό κομμάτι όχι μόνο του ασθενούς, αλλά και του περιβάλλοντος του ασθενούς. Είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί έχουμε δει και έχει φανεί και σε μελέτες ότι οι ασθενείς που έχουν καλή ψυχολογική κατάσταση και θετική στάση απέναντι στον καρκίνο, γενικά έχουν καλύτερη και αποτελεσματικότερη θεραπεία, λιγότερες παρενέργειες και καλύτερη ποιότητα ζωής.

Ο ασθενής πρέπει να γνωρίζει τι έχει, γιατί μέχρι τώρα ήταν ταμπού να πει ο γιατρός στον ασθενή ότι πάσχει από καρκίνο του πνεύμονα. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια αυτό έχει αρχίσει να σβήνει. Ο ασθενής ξέρει τι αντιμετωπίζει, ξέρει τι ζητά από τη θεραπεία. Οπότε ένας άνθρωπος που γνωρίζει, είναι πιο εύκολο να διαχειριστεί την κατάσταση.

Στο νοσοκομείο μας, με τη βοήθεια του καθηγητή Κ. Συρίγου, διαθέτουμε Ψυχοογκολογικό Τμήμα, στο οποίο ψυχολόγοι ασχολούνται ειδικά με τους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα, προκειμένου να τους υποστηρίξουν ψυχολογικά για να διαχειριστούν τη νόσο, τις παρενέργειες και το τι έρχεται στη ζωή τους.

Ποια είναι η σημασία της πρόληψης και ποιες οι αλλαγές στον τρόπο ζωής που μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο;

Το πρόβλημα είναι ότι, δυστυχώς, δεν δίνουμε μεγάλη σημασία στην πρόληψη. Η πρόληψη είναι στην πραγματικότητα μία βασική ενέργεια: διακοπή καπνίσματος ή καλύτερα να μην ξεκινήσει κάποιος να καπνίζει.

Άρα, η πρόληψη πρέπει να ξεκινήσει από πολύ νωρίς, από το γυμνάσιο και το λύκειο, για να πείσουμε τους νέους ανθρώπους ότι το κάπνισμα είναι επιβλαβές και ότι δεν είναι μόδα, ούτε θα τους προσφέρει κάτι στη ζωή τους. Αυτό είναι το βασικό κομμάτι: να μην ξεκινήσουν να καπνίζουν. Αυτή είναι η πρωτογενής πρόληψη, δηλαδή, να μην έχεις έκθεση σε παράγοντα κινδύνου. Αυτό αφορά επίσης και την άσκηση, τον τρόπο ζωής και τον τρόπο διατροφής.

Η δευτερογενής πρόληψη έχει επίσης πολύ μεγάλη σημασία. Ουσιαστικά, αν κάποιος καπνίζει, να προσπαθήσει να ανιχνεύσει πρώιμα τη νόσο και αυτό μπορεί να γίνει πια στη σύγχρονη εποχή με τις αξονικές τομογραφίες χαμηλής δόσης που πρέπει από κάποια ηλικία και μετά να μπουν στο πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου του γενικού πληθυσμού.

Ως Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, έχουμε κάνει μία τέτοια προσπάθεια και έχουμε αναπτύξει κατευθυντήριες οδηγίες για το πού και πώς πρέπει να γίνεται. Ο ασθενής, κάθε ένα ή δύο χρόνια, ανάλογα με τον κίνδυνο, να κάνει αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης. Το πρόβλημα έως πρόσφατα ήταν ότι με την κανονική αξονική παίρναμε πολλή ακτινοβολία και, αν κάναμε κάθε χρόνο, αυξάναμε τον κίνδυνο παρενεργειών.

Με τους νέους αξονικούς τομογράφους μπορούν πια να γίνουν αξονικές με χαμηλή δόση και με το ένα δέκατο της δόσης που κάνει η κανονική αξονική. Μπορούμε να συστήνουμε πια στον κόσμο να κάνει μετά τα 50 του μια αξονική που θα μπορέσει να διαγνώσει τον καρκίνο σε πρώιμα στάδια.

Ποιες είναι οι προοπτικές επιβίωσης και η ποιότητας ζωής με βάση τις τρέχουσες ιατρικές εξελίξεις;

Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια οι προοπτικές είναι αισιόδοξες για τον καρκίνο του πνεύμονα. Ό,τι καινούργιο υπάρχει, νέες θεραπείες ή συνδυασμοί θεραπειών, κυρίως όσον αφορά στην ανοσοθεραπεία αλλά και καινούργια μόρια που αναπτύσσονται, μας δίνουν την αισιοδοξία ότι θα στοχεύσουμε καλύτερα τη θεραπεία μας τα επόμενα χρόνια, πιο εξατομικευμένα στον καρκίνο. Δηλαδή, κάθε ασθενής, κάθε ομάδα που έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, κυρίως μέσω των μοριακών εξετάσεων, θα παίρνει κάποιες θεραπείες που θα είναι στοχευμένες. Γι’ αυτή την ομάδα ασθενών και σε αυτές ειδικά τις θεραπείες έχουμε πολύ καλύτερες προοπτικές επιβίωσης.

Το δεύτερο κομμάτι είναι ότι έχουμε μάθει να διαχειριζόμαστε πια και τις παρενέργειες όλων αυτών των θεραπειών, για να προσφέρουμε καλύτερη ποιότητα ζωής στους ασθενείς μας, που είναι βασικό κομμάτι.

Ο στόχος της θεραπείας δεν είναι μόνο η παράταση της ζωής, είναι η αύξηση της επιβίωσης με καλή ποιότητα ζωής και αυτός είναι ο στόχος των νέων θεραπειών: να μπορέσουμε να προσφέρουμε στον ασθενή το καλύτερο, αλλά να έχει και όσο το δυνατόν λιγότερες παρενέργειες, ώστε να έχει μία ποιότητα ζωής μέχρι τα τελευταία στάδια της νόσου. Δυστυχώς, η ποιότητα εκεί είναι δύσκολη.

Ποιο είναι το δικό σας μήνυμα;

Η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία έχει ενεργοποιηθεί πάρα πολύ στο θέμα του καρκίνου του πνεύμονα τα τελευταία χρόνια, κάνοντας διάφορες δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού σε συνεργασία με φορείς όπως είναι η fair LIFE ή με άλλες επιστημονικές εταιρείες όπως είναι η ΕΟΠΕ.

Θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο για το πρόβλημα του καρκίνου του πνεύμονα που συνδυάζεται με το κάπνισμα και τη διακοπή του. Να ενεργοποιήσουμε την πολιτεία για να εντάξει την αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης στο πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου του γενικού πληθυσμού, που είναι μια δύσκολη διαδικασία, αλλά βήμα βήμα νομίζω ότι θα τα καταφέρουμε.

Πάντα στις Παγκόσμιες Ημέρες Κατά του Καρκίνου του Πνεύμονα, οργανώνουμε δράσεις σε όλη την Ελλάδα. Το 2025 θα πάμε στα Γιάννενα, πέρυσι είχαμε πάει στην Πάτρα, για να ενεργοποιήσουμε και την περιφέρεια σε αυτή την επιδημία της εποχής μας.

Το μήνυμα πρέπει να είναι το εξής:

Μην ξεκινήσεις το κάπνισμα. Αν καπνίζεις, προσπάθησε να το διακόψεις, απευθύνσου σε έναν πνευμονολόγο γιατί μπορεί να σε βοηθήσει σε αυτό.

Ο καρκίνος του πνεύμονα δεν είναι πια στίγμα, δεν είναι ανίατος, μπορούμε να κάνουμε πολλά για τους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα και να τους βοηθήσουμε να έχουν μια μακρά επιβίωση με καλή ποιότητα ζωής.