Όταν οι εμμονές δεν σε αφήνουν: Τι είναι, πώς προκαλείται και πώς αντιμετωπίζεται η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μια πάθηση που πολλοί έχουν ακούσει, αρκετοί την επικαλούνται, αλλά λίγοι καταλαβαίνουν. Μια κοινή αντίληψη είναι, για παράδειγμα, κάποιος που δεν μπορεί να σταματήσει να πλένει τα χέρια του.

Αν και αυτό μπορεί εν μέρει να είναι ακριβές, η πλήρης εικόνα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι πολύ διαφορετική. Επίσης, συχνά οι άνθρωποι μπερδεύουν την ΙΨΔ με άλλες καταστάσεις, για παράδειγμα με τις αγχώδεις διαταραχές, με τις οποίες έχουν κάποια κοινά στοιχεία.

Τα άτομα που πάσχουν από ΙΨΔ ταλαιπωρούνται από σκέψεις που τους αγχώνουν, και ενεργούν βάσει των καταναγκασμών τους για προσωρινή ανακούφιση, ακόμη κι όταν δεν το θέλουν πραγματικά, όπως τονίζεται από την εξειδικευμένη στην ψυχική υγεία ιστοσελίδα Psychcentral. Το ευχάριστο είναι πως η θεραπεία, η φαρμακευτική αγωγή και οι τεχνικές αυτοφροντίδας μπορούν να βοηθήσουν στην διαχείριση της ΙΨΔ, ανακουφίζοντας το άτομο από τα βασανιστικά συμπτώματα.

Τι είναι η ΙΨΔ;

Υπάρχουν δύο κύρια μέρη της ΙΨΔ:

• Οι εμμονές: ανεπιθύμητες, παρεμβατικές και επίμονες σκέψεις
• Οι καταναγκασμοί: επαναλαμβανόμενες ενέργειες και συμπεριφορές που ακολουθούνται ως κανόνας σε κάθε περίπτωση και χωρίς να υπάρχει πραγματικός λόγος

Τόσο οι εμμονές όσο και οι ψυχαναγκασμοί μπορούν να προκαλέσουν σημαντικό άγχος στο άτομο και να κάνουν την καθημερινότητά του εξαιρετικά δύσκολη.

Πολλοί ελέγχουμε διπλά αν κλειδώσαμε πριν βγούμε έξω, αλλά τα άτομα με ΙΨΔ αισθάνονται σαν να πρέπει να το κάνουν καταναγκαστικά, ακόμη κι αν δεν το θέλουν. Για παράδειγμα, κάποιος με ΙΨΔ αισθάνεται πως πρέπει να ελέγχει τρεις φορές την πόρτα πριν φύγει. Και το κάνει ακόμη κι όταν αυτό δεν είναι πρακτικό και λειτουργικό. Όταν, για παράδειγμα, έχει αργήσει στη δουλειά του ή σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Οι εμμονές συχνά συγκρίνονται με ενοχλητικές σκέψεις, αλλά διαφέρουν από τις καθημερινές ανησυχίες. Το άτομο με ΙΨΔ προσπαθεί να καταστείλει αυτές τις σκέψεις, να απαλλαχθεί, ζητάει ανακούφιση από το άγχος που προκαλούν, ενώ μπορεί να είναι και επιθετικές και αρνητικές για άλλους ανθρώπους.

Πώς είναι να ζεις με ΙΨΔ;

Η ζωή με ΙΨΔ είναι διαφορετική εμπειρία για κάθε πάσχοντα. Τόσο οι εμμονές όσο και οι καταναγκασμοί μπορεί να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην καθημερινότητα, επηρεάζοντας τις προσωπικές σχέσεις, την αυτοπεποίθηση, την κοινωνική ζωή και τη διάθεση, τη δουλειά, ακόμη και απλές δραστηριότητες και εργασίες της καθημερινής ρουτίνας.

Επίσης, η ΙΨΔ μπορεί να κάνει το άτομο να νιώθει ντροπή ή φόβο να μιλήσει για αυτές ή να εκτεθεί με αυτές στο κοινωνικό του περίγυρο. Έτσι συχνά επιλέγεται η απομόνωση, η οποία ενισχύεται και από το στίγμα της ψυχικής υγείας.

Πώς προκαλείται η ΙΨΔ;

Τα αίτια της ΙΨΔ δεν έχουν ακόμη εξακριβωθεί. Πολλά άτομα φαίνεται να έχουν γενετική προδιάθεση. Αλλά και περιβαλλοντικοί παράγοντες θα μπορούσαν επίσης να παίζουν ρόλο, όπως και η ιδιοσυγκρασία του κάθε ανθρώπου. Για παράδειγμα, μία τραυματική εγκεφαλική βλάβη, μία βακτηριακή ή ιογενής λοίμωξη ή το έντονο στρες έχει διαπιστωθεί πως είναι παράγοντες που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μία ΙΨΔ. Όχι όμως να την προκαλέσουν. Οι έρευνες δείχνουν πως τα άτομα που την εμφανίζουν, είχαν ήδη μια γενετική τάση. Ωστόσο, άλλοι άνθρωποι εκδηλώνουν ΙΨΔ χωρίς σαφή αίτια.

Ακόμη, ορισμένες πεποιθήσεις συνδέονται στενά με την ΙΨΔ και πιστεύεται ότι συμβάλλουν σε αυτήν ή επιδεινώνουν τα συμπτώματα. Για παράδειγμα:

• Διογκωμένη ευθύνη: Αφορά την πεποίθηση κάποιου ότι μπορεί να προκαλέσει ή να αποτρέψει αρνητικά αποτελέσματα που δεν είναι πραγματικά στον έλεγχό του.
• Υπερβολική σημασία των σκέψεων: Το να πιστεύει κάποιος ότι το να νιώθει ή να σκέφτεται κάτι κακό είναι ηθικά το ίδιο με το να το κάνει.
• Έλεγχος των σκέψεων: Πρόκειται για την πεποίθηση ότι είναι απαραίτητο και δυνατό να έχει κανείς τον απόλυτο έλεγχο των σκέψεών του.
• Υπερεκτίμηση της απειλής: Η πεποίθηση ότι καταστροφικά γεγονότα είναι πολύ πιθανό να συμβούν.
• Τελειομανία: Το να θεωρεί κανείς ότι είναι απαράδεκτο οτιδήποτε λιγότερο από το τέλειο.
• Δυσανεξία στην αβεβαιότητα: Πρόκειται για την έντονη ανάγκη να γνωρίζει κάποιος τι θα συμβεί (ή να ξέρει ότι τίποτα κακό δεν θα συμβεί).

Έχω ΙΨΔ;

Για να έχει κάποιος ΙΨΔ, πρέπει να πληροί τα ακόλουθα κριτήρια:

• Βιώνει εμμονές, καταναγκασμούς ή και τα δύο.
• Οι εμμονές και οι καταναγκασμοί προκαλούν μεγάλη αγωνία ή επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητά του.
• Οι εμμονές και οι καταναγκασμοί τείνουν να καταλαμβάνουν μία ώρα ή περισσότερο από την ημέρα ενός ατόμου.

Γενικά, εάν ένας άνθρωπος έχει επίμονες, ενοχλητικές σκέψεις και καταναγκασμούς (ανεξάρτητα από το αν πληροί τα παραπάνω κριτήρια), η επαφή με έναν ειδικό ψυχικής υγείας σίγουρα θα μπορούσε να βοηθήσει.

Υπάρχει θεραπεία;

Ενώ η ΙΨΔ μπορεί να είναι δύσκολη ασθένεια, είναι θεραπεύσιμη. Η πιο κοινή θεραπεία είναι ένα είδος της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας που ονομάζεται πρόληψη έκθεσης και απόκρισης (ERP). Με την καθοδήγηση ενός θεραπευτή, το άτομο μαθαίνει να διαχειρίζεται εμμονές και καταναγκασμούς, μειώνοντας σταδιακά την επίδρασή τους.

Μερικά άτομα με ΙΨΔ επωφελούνται επίσης και από τη φαρμακευτική αγωγή, ειδικά τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs). Τέλος, υπάρχουν και ορισμένες στρατηγικές αυτοφροντίδας που θα μπορούσαν να βοηθήσουν εν μέρει τα άτομα με ΙΨΔ. Για παράδειγμα, το άγχος επιδεινώνει την ΙΨΔ, οπότε η διαχείρισή του μπορεί να βοηθήσει.