Τι πρέπει να γνωρίζουμε για την κληρονομική χοληστερίνη, σύμφωνα με τους καρδιολόγους

Η εκ γενετής υψηλή χοληστερόλη είναι ένα από τα συχνότερα κληρονομούμενα νοσήματα. Επιστημονικά λέγεται οικογενής υπερχοληστερολαιμία και μπορεί να αποδειχθεί απειλητική για τη ζωή, εάν δεν διαγνωστεί και αντιμετωπιστεί από την παιδική κιόλας ηλικία.

Όπως αναφέρει η Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία (ΕΚΕ), η 24η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί από το 2012 ως Ημέρα Ενημέρωσης για την Οικογενή Υπερχοληστερολαιμία. Με αφορμή αυτή την ημέρα, τέσσερις καρδιολόγοι-μέλη της ΕΚΕ εξηγούν όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τη νόσο.

Τι είναι η οικογενής υπερχοληστερολαιμία

H οικογενής υπερχοληστερολαιμία είναι μια γενετική νόσος που αφορά διαταραχή του μεταβολισμού. Οφείλεται σε ένα παθολογικό γονίδιο, το οποίο κληρονομεί ο ασθενής με συνέπεια να μην μπορεί ο οργανισμός του να αποβάλλει την «κακή» χοληστερόλη (LDL). Το επακόλουθο είναι να αυξάνονται υπέρμετρα τα επίπεδά της στο αίμα.

Όπως εξηγεί η κυρία Μαρία Μαρκέτου, διευθύντρια ΕΣΥ στην Καρδιολογική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ), οι πάσχοντες από οικογενή υπερχοληστερολαιμία διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο να εμφανίσουν αθηρωματική νόσο. Αναπτύσσουν επίσης καρδιαγγειακά νοσήματα ακόμα και σε μικρή ηλικία.

Όταν ένας άνθρωπος κληρονομεί από τον ένα γονέα το παθολογικό γονίδιο που προκαλεί τη νόσο και από τον άλλο το φυσιολογικό γονίδιο, τότε η κατάσταση ονομάζεται ετερόζυγη οικογενής υπερχοληστερολαιμία.

Πολύ σπανιότερα μπορεί κάποιος να κληρονομήσει το παθολογικό γονίδιο και από τους δύο γονείς. Σε τέτοια περίπτωση έχει ομόζυγη οικογενή υπερχοληστερολαιμία. Τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης στο αίμα του μπορεί να είναι έως και οκταπλάσια από το φυσιολογικό και η κατάσταση είναι ιδιαίτερα σοβαρή.

Σύμφωνα με νεότερα δεδομένα, η συχνότητα των ετεροζυγωτών στο γενικό πληθυσμό είναι περίπου 1 ανά 250 άτομα. Αντίστοιχα, οι ομοζυγώτες είναι περίπου 1 ανά 600.000 άτομα. Σε αυτούς τους ασθενείς τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης είναι, σε σύγκριση με τους υγιείς ανθρώπους, αυξημένα:

• Κατά 2-3 φορές στους ετεροζυγώτες
• Κατά 6-8 φορές στους ομοζυγώτες

Ποια είναι τα ύποπτα συμπτώματα

Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία προκαλεί ορισμένες χαρακτηριστικές εκδηλώσεις, όπως:

• Ξανθώματα σε τένοντες. Είναι ορατές κάτω από το δέρμα εναποθέσεις χοληστερόλης. Παρατηρούνται κυρίως πάνω από τον αχίλλειο τένοντα, στα χέρια κ.λπ.
• Γεροντότοξο. Είναι ένας λευκός, γκρίζος ή μπλε, θολός δακτύλιος ή τμήματα δακτυλίου που αναπτύσσεται στο μάτι, στην περιφέρεια του κερατοειδούς χιτώνα. Οφείλεται στην εναπόθεση λιπιδίων και εμφανίζεται πριν την ηλικία των 45 ετών.

«Εάν η οικογενής  υπερχοληστερολαιμία δεν διαγνωσθεί σωστά και εγκαίρως και ο ασθενής δεν λάβει αποτελεσματική και επιθετική υπολιπιδαιμική θεραπεία, τότε ο κίνδυνος νόσησης ή θανάτου από στεφανιαία νόσο είναι εξαιρετικά μεγάλος», προειδοποιεί η κυρία Μαρκέτου.

Όπως εξηγεί, «έχει τεράστια σημασία η έγκαιρη ανίχνευση των ατόμων του πληθυσμού με οικογενή υπερχοληστερολαιμία». Και αυτό, διότι πρέπει «να εφαρμοσθούν κατάλληλα προληπτικά μέτρα, από μικρή ηλικία».

Πως γίνεται η διάγνωση

Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία είναι μία σοβαρή κατάσταση, που οδηγεί σε πρόωρη αθηρωμάτωση και καρδιαγγειακά προβλήματα. Δυστυχώς, όμως, μόνο το 15-20% των ασθενών έχουν διαγνωσθεί, αναφέρει η καρδιολόγος κυρία Παρασκευή Κουτρολού-Σωτηροπούλου.

Τα κριτήρια για την διάγνωση της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας συμπεριλαμβάνουν:

• Κλινικά χαρακτηριστικά. Παραδείγματος χάριν, το προσωπικό ή το οικογενειακό ιστορικό πρόωρης στεφανιαίας νόσου
• Ευρήματα στην φυσική εξέταση. Τέτοια ευρήματα είναι τα τενόντια ξανθώματα, τα ξανθελάσματα και η παρουσία του λευκωπού δακτυλίου στην περιφέρεια του κερατοειδούς χιτώνα του ματιού.
• Εργαστηριακά δεδομένα. Επίπεδα LDL χοληστερόλης άνω των 190 mg/dl στους  ενήλικες και άνω των 160 mg/dl στα παιδιά, σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις, εγείρουν την υποψία ύπαρξης ετερόζυγης υπερχοληστερολαιμίας. Αντίστοιχα, οι ασθενείς ομόζυγη υπερχοληστερολαιμία έχουν επίπεδα LDL πάνω 400 mg/dl.

Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία επιβεβαιώνεται με γενετικό έλεγχο, με τον οποίο εντοπίζονται μεταλλάξεις σε ορισμένα γονίδια (LDLR, APOB, PCSK9).

Λιπιδαιμικό σκορ

Τα προαναφερθέντα ευρήματα συμπεριλαμβάνονται στα επονομαζόμενα  ολλανδικά λιπιδικά κλινικά διαγνωστικά κριτήρια για την οικογενή υπερχοληστερολαιμία (Dutch Lipid Clinic Network diagnostic criteria). Κάθε ένα έχει διαφορετική βαρύτητα. Ο συνδυασμός τους οδηγεί σε μία βαθμολογία για κάθε ασθενή, βάσει της οποίας ορίζεται η διάγνωση της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας από «πιθανή» έως «βέβαιη» ως εξής:

• Πιθανή: Βαθμολογία (σκορ) 3-5
• Πολύ πιθανή: Σκορ 6-8
• Βέβαιη: Σκορ άνω των 8 βαθμών

Η αναγνώριση μεταλλάξεων κατά τον γενετικό έλεγχο, εκτός από «Βέβαιη διάγνωση» της νόσου προσφέρει και την δυνατότητα ελέγχου των συγγενών πρώτου βαθμού των ασθενών. Προσφέρει επίσης τη δυνατότητα να εξαλειφθεί η οικογενής υπερχοληστερολαιμία στις επόμενες γενιές, με την εφαρμογή προεμφυτευτικού γενετικού ελέγχου,

Είναι εξαιρετικά σημαντικό ο έλεγχος της ύπαρξης οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας να αρχίζει νωρίς στη ζωή, τονίζει η κυρία Κουτρολού-Σωτηροπούλου. Ειδικότερα συνιστάται:

• Να αρχίζει από την ηλικία των 2 ετών, με μέτρηση των λιπιδίων αίματος σε παιδιά με οικογενειακό ιστορικό πρώιμης καρδιαγγειακής νόσου ή ιστορικού γνωστής υπερχοληστερολαιμίας (class II)
• Σε ηλικία 9-11 ετών στα παιδιά χωρίς οικογενειακό ιστορικό, με επανάληψη στην ηλικία 17-21 ετών (class IIb)

Ο ρόλος της LDL

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αυξημένη χοληστερόλη δεν οφείλεται μόνο στη λανθασμένη διατροφή. Ο ρόλος των γονιδίων είναι καθοριστικός στις τιμές της, όπως αποδεικνύει και η οικογενής υπερχοληστερολαιμία.

Οι πάσχοντες από αυτήν παρουσιάζουν, όπως προαναφέρθηκε, πολύ υψηλά επίπεδα κακής (LDL) χοληστερόλης. Παρουσιάζουν επίσης υψηλά επίπεδα ολικής χοληστερόλης.

Όπως εξηγεί η κυρία Γενοβέφα Κολοβού, διευθύντρια Προληπτικής Καρδιολογίας στο Metropolitan Hospital, η LDL-χοληστερόλη ονομάζεται «κακή» επειδή τα αυξημένα επίπεδά της καταστρέφουν το τοίχωμα των αρτηριών στο οποίο εναποτίθενται. Οδηγούν επίσης στη δημιουργία μιας σκληρής πλάκας, η οποία ονομάζεται αθηρωματική πλάκα.

«Τα άτομα με οικογενή υπερχοληστερολαιμία παρουσιάζουν αυξημένη επίπτωση πρώιμης καρδιαγγειακής νόσου», τονίζει. Με άλλα λόγια, μπορεί να παρουσιάσουν πρόωρα:

• Έμφραγμα του μυοκαρδίου
• Νόσο των καρωτίδων
• Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο
• Βαλβιδοπάθειες
• Καρδιακή ανεπάρκεια ή και
• Αιφνίδιο θάνατο

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο καθίσταται αναγκαία η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση, ακόμα και από την παιδική ηλικία.

Η θεραπεία

Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία αντιμετωπίζεται με συνδυασμό υγιεινού τρόπου ζωής με φαρμακευτικά σκευάσματα. Στους ασθενείς συνιστάται:

• Σωστό σωματικό βάρος
• Σωστή διατροφή
• Άσκηση
• Διακοπή του καπνίσματος

Μεταξύ των φαρμάκων, εξ άλλου, προεξέχουσα θέση κατέχουν οι στατίνες. Τα τελευταία χρόνια, η φαρμακοβιομηχανία έχει δημιουργήσει καινούργια και πολλά υποσχόμενα σκευάσματα, άλλα εκ των οποίων ήδη κυκλοφορούν και άλλα βρίσκονται στην τελική φάση των κλινικών μελετών τους, επισημαίνει η κυρία Κολοβού.

Έτσι, δημιουργήθηκαν τα ανθρώπινα μονοκλωνικά αντισώματα τα οποία αναστέλλουν τις μη επιθυμητές πρωτεϊνικές δράσεις, οδηγώντας στην περαιτέρω μείωση της LDL-χοληστερόλης στο πλάσμα. Ανθρώπινα μονοκλωνικά αντισώματα, που έχουν εγκριθεί για την αντιμετώπιση των δυσλιπιδαιμιών είναι οι εβολοκουμάμπη, αλιροκουμάμπη και εβινακουμάμπη

Ένας άλλος μηχανισμός δράσης των νεότερων φαρμάκων είναι μέσω των συμπληρωματικών ολιγονουκλεοτιδίων. Οι ουσίες αυτές διακόπτουν ένα στάδιο της έκφρασης της γενετικής πληροφορίες (την μετάφραση) και επομένως την παραγωγή των ανεπιθύμητων πρωτεϊνών. Δύο από αυτά χορηγούνται ήδη σε ασθενείς.

Μια άλλη στρατηγική παρέμβασης των φαρμάκων που επιδρούν μέσω αποσιώπησης της έκφρασης των γονιδίων, εκτός των συμπληρωματικών ολιγονουκλεοτιδίων, είναι μέσω των μικρών μη-κωδικών RNA, όπως είναι το inclisiran.

Οι κίνδυνοι από την καθυστερημένη διάγνωση

Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία μπορεί να αντιμετωπιστεί καλύτερα όταν διαγνωστεί νωρίς στη ζωή. Και η έγκαιρη έναρξη θεραπείας έχει ως αποτέλεσμα αύξηση του προσδόκιμου ζωής των ασθενών.

Όπως εξηγεί η καρδιολόγος κυρία Ιωάννα Δήμα, επιμελήτρια Β’ στο Νοσοκομείο  Έλενα Βενιζέλου, επιστημονική συνεργάτις Μονάδας Λιπιδίων Ιπποκράτειου Νοσοκομείου Αθηνών, επειδή η έκθεση στα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης αρχίζει από την παιδική ηλικία, εάν δεν γίνει θεραπεία οδηγεί σε πρώιμη εκδήλωση καρδιαγγειακών συμβαμάτων.

«Οι ασθενείς που δεν λαμβάνουν θεραπεία έχουν κατά 20 φορές αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν στεφανιαία νόσο σε σχέση με τους μη πάσχοντες», τονίζει. Ειδικότερα:

• Οι άνδρες με οικογενή υπερχοληστερολαιμία έχουν, χωρίς θεραπεία, 50% πιθανότητες να εκδηλώσουν στεφανιαίο επεισόδιο έως την ηλικία των 50 ετών
• Οι γυναίκες ασθενείς έχουν, χωρίς θεραπεία, 30% πιθανότητες να εκδηλώσουν στεφανιαίο επεισόδιο έως την ηλικία των 60 ετών

Εάν συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου (λ.χ., κάπνισμα, διαβήτης), ο κίνδυνος είναι ακόμα μεγαλύτερος. Το ίδιο και στους ομοζυγώτες οι οποίοι, όπως προανφέρθηκε, έχουν υπερβολικά αυξημένα επίπεδα LDL χοληστερόλης (συνήθως πάνω από 400 mg/dl).

Μάλιστα οι ομοζυγώτες διατρέχουν ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης επιθετικής και πρώιμης στεφανιαίας νόσου και σοβαρού βαθμού στένωσης αορτικής βαλβίδας, ακόμα και στην εφηβική ηλικία. Χωρίς επιθετική θεραπεία για μείωση των επιπέδων LDL, η θνητότητα είναι σημαντική έως την ηλικία των 30 ετών.

«Η πρώιμη διάγνωση και θεραπεία της νόσου είναι ο ιδανικός τρόπος πρόληψης της στεφανιαίας νόσου. Όταν αναγνωρίζεται ένας ασθενής με οικογενή υπερχοληστερολαιμία, είναι σημαντικό να διερευνηθούν και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Η έγκαιρη έναρξη θεραπείας στα μέλη που δεν πάσχουν ακόμα από στεφανιαία νόσο, θα προλάβει πιθανότατα την εκδήλωσή της», καταλήγει η κυρία Δήμα.

Φωτογραφία: iStock