Η μεγαλύτερη πρόκληση στην εφηβεία είναι η διαμόρφωση της ατομικής ταυτότητας και το πέρασμα από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Οι έφηβοι θέλουν να αυτονομηθούν από τους γονείς τους, να ενδυναμώσουν τις φιλίες τους, να ανεξαρτητοποιηθούν και να νιώσουν ότι στέκονται γερά στα πόδια τους – πράγματα που θα χρειαστούν σύντομα, τα επόμενα χρόνια που θα ενηλικιωθούν. Αν δούμε μέσα από αυτό το πρίσμα το όλο θέμα της βραδινής εξόδου και των διακοπών με την παρέα, καταλαβαίνουμε ότι πίσω από το «άσε με να γυρίσω πιο αργά» και «θέλω να πάω διακοπές με τους φίλους μου» υπάρχει αυτή η βαθύτερη ανάγκη. Η αυτονόμηση του παιδιού δεν είναι αυτόματη, σαν διακόπτης που ανοίγει και κλείνει. Αντίθετα, είναι σταδιακή, σαν το κλασικό κουμπί του ραδιοφώνου που το γυρίζαμε αργά-αργά για να πιάσουμε σταθμό. Η αυτονόμηση ξεκινάει σταδιακά, για να εξελιχθεί στην ικανότητα να διαχειρίζεται μόνο του τη ζωή του, όταν ενηλικιωθεί.
Από τα καλέσματα στο σπίτι, στη βόλτα
Στις αρχές του Γυμνασίου γίνεται η μετάβαση από το «βρισκόμαστε σε σπίτια» στο «βγαίνουμε έξω για βόλτα». Η βόλτα αρχικά είναι σε κοντινά μέρη, στην ευρύτερη περιοχή του παιδιού. Η παρέα συναντιέται σε ένα σπίτι ή ένα σημείο και συνεχίζουν όλοι μαζί. Η βόλτα μπορεί να περιλαμβάνει περπάτημα με έναν καφέ ή κάτι που παίρνουν τα παιδιά να φάνε στο χέρι, μπορεί όμως να είναι έξοδος για καθιστό φαγητό σε νεανικό στέκι ή κινηματογράφος (όλα αυτά βέβαια σε κανονικές συνθήκες και όχι σε καιρό πανδημίας, όπου οι επιλογές των παιδιών συρρικνώθηκαν). Για πολλούς γονείς αυτή η μετάβαση από το ένα είδος διασκέδασης του «μέσα» στο «έξω» είναι δύσκολη, ακόμα και τραυματική. Οι χειρότεροι φόβοι των γονιών βγαίνουν στην επιφάνεια: «και αν το παιδί μου μπλέξει με κακές παρέες;», «και αν πάρει ναρκωτικά;», «και αν του συμβεί κάτι κακό;». Από τη μία μεριά είναι φυσικό να έχει ο γονιός ανησυχίες, από την άλλη όμως θα πρέπει να βάλει φρένο στην υπερβολή. Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να θυμηθείτε όλες τις συμβουλές και τις νουθεσίες που έχετε δώσει στο παιδί σας μέχρι εδώ: να ξέρετε, δεν πάνε χαμένες! Σε αυτή τη φάση θα πρέπει να υπενθυμίσετε στο παιδί τούς γενικούς κανόνες για την ασφάλειά του και να προσθέσετε μερικούς καινούριους. Ετσι, ξεκινάτε από το «δεν πίνουμε, δεν καπνίζουμε, δεν δοκιμάζουμε ναρκωτικά, δεν απομακρυνόμαστε από την παρέα μας». Ακόμα κι αν αυτά σας φαίνονται στοιχειώδη, ωστόσο είναι σημαντικό για το παιδί να ξέρει ότι νοιάζεστε και ότι του βάζετε κανόνες για την ασφάλειά του και όχι για να το περιορίσετε. Δύο είναι τα σημαντικά στοιχεία εδώ: α) να μιλήσετε με τους γονείς των άλλων παιδιών (ώστε να ξέρετε ποιοι θα βγουν και να συνεννοηθείτε για ώρα επιστροφής), και β) να βάλετε ένα χρονικό όριο επιστροφής στο σπίτι.
Επτά βασικοί κανόνες για τις πρώτες εξόδους προς τους γονείς
- Να έχετε τα τηλέφωνα των γονιών των φίλων του παιδιού σας.
- Να έχετε τα τηλέφωνα των κολλητών του.
- Να ξέρει το παιδί από πριν ότι θα πρέπει να σας απαντήσει μέσα σε δέκα λεπτά από την ώρα που θα προσπαθήσετε να επικοινωνήσετε μαζί του.
- Να έχετε συμφωνήσει από πριν ότι αν για κάποιον λόγο δεν μπορείτε να επικοινωνήσετε με το ίδιο (π.χ. τελείωσε η μπαταρία του κινητού), θα πρέπει ή το ίδιο να επικοινωνήσει μαζί σας ή να περιμένει ότι θα του στείλετε μήνυμα/θα κάνετε κλήση στο τηλέφωνο του κολλητού του.
- Να μην το καλείτε στο κινητό άσκοπα.
- Να τσεκάρετε με μηνύματα.
- Να έχει πάντα ενεργοποιημένη κάποια εφαρμογή (πχ. Snapchat) που δείχνει το σημείο όπου βρίσκεται το παιδί σας.
Σταδιακά, στα μέσα με τέλη Γυμνασίου, τα παιδιά θέλουν να βγαίνουν σε πιο μακρινές περιοχές. Εκεί μπορείτε να συμφωνήσετε με τους άλλους γονείς να τα πάει κάποιος και να τα πάρει κάποιος άλλος.
Οι ειδικοί κανόνες προς το παιδί
- Δεν ανεβαίνεις σε μηχανή με μεθυσμένο οδηγό.
- Εχεις πάντα χρήματα στην άκρη για ταξί.
- Παίρνεις ποτό σε κλειστό μπουκάλι και προσέχεις για ουσίες (όχι μόνο για τα κλασικά ναρκωτικά, αλλά και για τα date rape ναρκωτικά, που είναι ουσίες που όταν τις πάρει κάποιος, χωρίς να το ξέρει, μπορεί εύκολα να γίνει θύμα σεξουαλικής επίθεσης ή βιασμού από αυτόν που του τις έδωσε).
- Αν μπλέξεις, ό,τι και να γίνει, θα με πάρεις τηλέφωνο.
Βγαίνοντας με φίλους το παιδί δημιουργεί τον κοινωνικό του κύκλο και το σύστημα υποστήριξής του, ενώ ταυτόχρονα κάνει τα πρώτα βήματα της αυτονόμησής του. Το επόμενο στάδιο, κάτι που συμβαίνει μέσα στα χρόνια του Γυμνασίου, είναι ότι ο/η έφηβος/ή θα ζητήσει να φέρει τον/την κολλητό/ή του/της στις διακοπές σας ή να πάει με την οικογένεια του/της φίλου/ης του/της. Μην το εκλάβετε ως απόρριψη! Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα για να τεστάρετε την ικανότητα του παιδιού σας να είναι με φίλο/ή, ενώ παράλληλα το έχετε στην επίβλεψή σας.
Στο Λύκειο συνήθως ξεκινάει η συζήτηση του «πότε θα πάω διακοπές με την παρέα μου;». Οι περισσότεροι γονείς βάζουν ως ορόσημο την αποφοίτηση του παιδιού, το καλοκαίρι της Γ’ Λυκείου, που σηματοδοτεί επίσημα το πέρασμα από την ανήλικη στην ενήλικη ζωή.
Ο κύβος ερρίφθη
Αφήσατε το παιδί να πάει διακοπές με φίλους! Θυμηθείτε ότι και την πρώτη μέρα του παιδικού σταθμού ή του νηπιαγωγείου είχατε αγωνία για το πώς θα τα βγάλει πέρα το παιδί σας. Είναι φυσικό να έχετε έναν βαθμό άγχους, αλλά παράλληλα χρειάζεται να έχετε εμπιστοσύνη στο παιδί και τις ικανότητές του.
Προτού φύγει το παιδί για διακοπές, πρέπει να:
- Ξέρετε πού θα πάει, πού θα μείνει και με ποιους.
- Βάλετε όρους ότι δεν θα κάνει πράγματα που δεν είναι της ηλικίας του.
- Του θυμίσετε τους γνωστούς κινδύνους και πώς να τους αποφύγει.
- Τονίσετε τη σημασία του σεξ με προστασία (κίνδυνος εγκυμοσύνης και σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων).
- Του δώσετε χρήσιμα τηλέφωνα (Αστυνομία, κέντρο υγείας) εκεί που θα πάει.
- Ορίσετε κανόνες επικοινωνίας (καθημερινά).
- Δείξετε εμπιστοσύνη στο παιδί, τονίστε τα θετικά του στοιχεία στον τομέα της διαχείρισης του εαυτού του.
Να θυμάστε ότι με την απαγόρευση δεν βοηθάτε το παιδί να ωριμάσει και να αυτονομηθεί, κάτι που μοιραία θα γίνει μετά τα 18. Δείχνοντάς του εμπιστοσύνη το βοηθάτε να ετοιμαστεί για όταν φύγει από το σπίτι αργότερα και όταν θα πρέπει να διαχειριστεί τον εαυτό του σε νέες καταστάσεις όπως οι σπουδές και η εργασία.
Τα σημάδια ωριμότητας του παιδιού
- Εχετε καλή επικοινωνία.
- Γνωρίζετε την παρέα του, κρίνετε ότι είναι ώριμα άτομα.
- Γνωρίζετε ότι η σχέση με τους φίλους είναι ομαλή (δεν υπάρχουν υπερβολικοί τσακωμοί και δράματα).
- εχει υπεύθυνη στάση, τηρεί τις υποχρεώσεις του.
- Τηρεί κανόνες και όρια.
- Εχει βασική αυτοπειθαρχία.
- Ρυθμίζει το συναίσθημά του.
- Εχει αυτοπεποίθηση, ξέρει να διαχειριστεί συνηθισμένες καταστάσεις.
- Διαχειρίζεται τα χρήματά του.
*Η Δρ. Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια