Η εφηβεία είναι η περίοδος που οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να λαμβάνουν πολλές από τις ημερήσιες θερμίδες τους καταναλώνοντας junk food. Πρόκειται για ένα διάστημα που παρατηρείται ακόρεστη όρεξη, με την επιστημονική εξήγηση για το φαινόμενο αυτό να ρίχνει την ευθύνη στην ταχεία ανάπτυξη, η οποία απαιτεί πολλή ενέργεια.
Ο αυξημένος μεταβολισμός και οι αναπτυξιακές «εκρήξεις» μπορούν να προστατεύσουν από την παχυσαρκία ως ένα βαθμό, ωστόσο η υπερβολική κατανάλωση πρόχειρου φαγητού υψηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες και ο ολοένα και πιο καθιστικός τρόπος ζωής των σύγχρονων ανθρώπων αποδυναμώνουν την όποια μεταβολική προστασία.
Το εφηβικό μυαλό είναι ευάλωτο
Επιστημονικά, η εφηβεία είναι περίοδος-κλειδί για την εγκεφαλική ανάπτυξη, ωστόσο η στιγμή αυτή συμπίπτει με μια νέα κοινωνική αυτονομία που επιτρέπει την ανεξαρτησία στις προσωπικές διατροφικές επιλογές.
Επίσης, τότε είναι που επαναπροσδιορίζονται και ενδυναμώνονται οι συνδέσεις μεταξύ των διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου και των μεμονωμένων νευρώνων, καθιστώντας τον εφηβικό εγκέφαλο εύπλαστο, με αυξημένα επίπεδα νευροπλαστικότητας.
Αυτό σημαίνει ότι ο εφηβικός εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα δεκτικός στη διαμόρφωση που συντελείται από παράγοντες του εξωτερικού περιβάλλοντος όπως η διατροφή, με κάποιες από τις αλλαγές αυτές να διατηρούνται και καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.
Δύσκολη η αντίσταση στο πρόχειρο φαγητό
Οι νευροεπιστήμονες χρησιμοποιούν τη λειτουργική απεικόνιση εγκεφάλου για να εξετάσουν πώς αντιδρά ο εγκέφαλος σε συγκεκριμένα γεγονότα. Οι εξετάσεις, λοιπόν, δείχνουν ότι ο προμετωπιαίος φλοιός -μια περιοχή του εγκεφάλου σημαντική για τον συμπεριφορικό έλεγχο και την ικανότητα λήψης αποφάσεων- δεν έχει ωριμάσει πλήρως μέχρι και τα πρώτα χρόνια της τρίτης δεκαετίας της ζωής του ατόμου. Ο προμετωπιαίος φλοιός ελέγχει τις ανάγκες που προκαλούν τα γεγονότα του περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα να μην αντιμετωπίζει σωστά τη επιθυμία για πρόχειρο φαγητό, όταν δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως.
Ακόρεστη επιθυμία για ανταμοιβή
Σε αντίθεση με τον ανώριμο προμετωπιαίο φλοιό, το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου αναπτύσσεται πλήρως σε πολύ νεότερη ηλικία.
Οι έφηβοι αναζητούν έντονα την ανταμοιβή που μπορεί να προέρχεται από τα γλυκά ή τα γεμάτα θερμίδες φαγητά, λόγω του αυξημένου αριθμού υποδοχέων ντοπαμίνης στον εγκέφαλό τους. Επομένως, το αίσθημα της ανταμοιβής γίνεται υπερβολικό, ενώ η συχνή διέγερση του συστήματος αυτού μπορεί να ενισχύει τις αναπροσαρμογές του εγκεφάλου.
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, οι αλλαγές αυτές μπορεί να προκαλέσουν μακροπρόθεσμες αλλαγές στην ισορροπία των χημικών του εγκεφάλου. Αν αυτά συνδυαστούν, μας προσφέρουν έναν εφηβικό εγκέφαλο με ακατανίκητη επιθυμία για ανταμοιβή, ελάχιστο συμπεριφορικό έλεγχο και ευαλωτότητα στη διαμόρφωση μέσω της εμπειρίας.
Όλα αυτά εκδηλώνονται ως μια μειωμένη ικανότητα αντίστασης στις συμπεριφορές ανταμοιβής, επομένως δεν προκαλεί και τόσο μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι οι έφηβοι προτιμούν φαγητά που τους προσφέρονται εύκολα και τους παρέχουν ευχαρίστηση. Ποιες είναι όμως οι μόνιμες συνέπειες στον εγκέφαλο;
Διακρανιακή μαγνητική διέγερση
Τα εγκεφαλικά κυκλώματα που επεξεργάζονται τις διατροφικές ανταμοιβές είναι πιο ενεργά στους παχύσαρκους εφήβους. Το ενδιαφέρον είναι ότι η χαμηλότερη δραστηριότητα παρατηρείται στις περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού, πράγμα που δείχνει ότι η παχυσαρκία αφενός αυξάνει την ενεργοποίηση του συστήματος ανταμοιβής και αφετέρου μειώνει την εγκεφαλική δραστηριότητα στα κέντρα που παρακάμπτουν την επιθυμία του φαγητού.
Σημαντικό είναι, επίσης, το γεγονός ότι η επιτυχής απώλεια βάρους στους εφήβους αποκαθιστά τα επίπεδα της δραστηριότητας στον προμετωπιαίο φλοιό, προσφέροντας στους επιστήμονες τη γνώση ότι αυτή η περιοχή του εγκεφάλου είναι το κλειδί για τον έλεγχο της πρόσληψης τροφής και ότι οι διατροφικές παρεμβάσεις αυξάνουν τη δραστηριότητα στις εγκεφαλικές περιοχές που ασκούν αυτοέλεγχο.
Η διακρανιακή μαγνητική διέρερση (TMS), μια μέθοδος που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για να τροποποιήσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό, μπορεί να αλλάξει τον ανασταλτικό έλεγχο της τροφικής συμπεριφοράς, με τις επαναλαμβανόμενες θεραπείες TMS να αποτελούν προοπτικά μια νέα θεραπεία αποκατάστασης του γνωστικού ελέγχου έναντι της πρόσληψης τροφής, συμβάλλοντας έτσι στην μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους.
Η άσκηση ενισχύει την πλαστικότητα του εγκεφάλου
Η υπερβολική κατανάλωση πρόχειρου φαγητού κατά τη διάρκεια της εφηβείας θα μπορούσε να προκαλέσει αλλαγές στην εγκεφαλική ανάπτυξη, οδηγώντας σε μόνιμα κακές διατροφικές συνήθειες. Ο εγκέφαλος, όμως, μπορεί να εξασκηθεί για να βελτιώσει τη δύναμη της θέλησης.
Η αυξημένη πλαστικότητα του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της εφηβείας σημαίνει ότι το μυαλό είναι πιο δεκτικό στις αλλαγές του τρόπου ζωής. Η σωματική άσκηση ενισχύει την πλαστικότητα του εγκεφάλου, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση νέων, πιο υγιεινών συνηθειών.
Ο εντοπισμός του τρόπου με τον οποίο η παχυσαρκία μεταβάλλει τον εγκέφαλο προσφέρει στους επιστήμονες μια ευκαιρία εντοπισμού του προβλήματος στα άτομα που διατρέχουν τέτοιο κίνδυνο και των εγκεφαλικών αλλαγών που ενδεχομένως να προκαλέσουν οι παρεμβάσεις στη διατροφή και τον τρόπο ζωής.
Τέλος, η TMS μπορεί δυνητικά να αποτελέσει μια νέα θεραπευτική προσέγγιση για τη βελτίωση του επανασυντονισμού του νεαρού εγκεφάλου με στόχο την πρόληψη μόνιμων αλλαγών κατά την εφηβεία.